Fikriyat.

Aslida, ma’naviy erkaklik, garchi mavhum bo‘lsa-da,
mutlaq (mukammal) ayolni hayajonga solib, qalbini uygʻotib yuboradi; eng keskin holatlarda bu erkaklik jangchi yoxud hukmdornikidan ham oʻtib ketib, hatto g‘ayritabiiy darajaga yetadi.

Bunday holatning ham metafizik, ham mavjudlik jihatlarini keyinroq ko‘rib chiqamiz. San’at asari bo‘lmish Oskar Uayldning "Salome"si bunga misol bo‘la oladi. Salome unga muhabbat qo‘ygan, bisotidagi hamma narsasini taklif qilgan va oxir-oqibat u uchun o‘zini qurbon qilgan yuzboshini payqamaydi ham. U avliyo va zohid Jokananga maftun bo‘ladi. Bokira qiz unga shunday deydi: "Men iffatli edim, sen esa meni bulg‘ading; men pok edim, sen esa tomirlarimni olov bilan to‘ldirding... Sensiz nima qilaman? Na daryolar, na ulkan ko‘llar vujudimdagi ehtiros olovini hech qachon oʻchira olmaydi."

(C) Y. E

Quyida biz ayolning erkakka nisbatan zaifligi, tengligi yoxud ustunligi haqidagi bahsli masalaga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.

Bunday savol ikki jinsni bir-biriga nisbatan o‘lchash va baholash mumkin deb faraz qiladi, shu sabab ham maʼnosizdir. Agar barcha sun’iy, tashqi va o‘zlashtirilgan jihatlarni chetga sursak, erkak va ayol o‘rtasida Platoncha g‘oyalar tafovuti borligi va u har qanday umumiy o‘lchovni imkonsiz qilishiga guvoh boʻlamiz. Hatto ikkalasiga xos va "neytral" ko‘ringan qobiliyatlar ham erkak yoki ayolda bo‘lishiga qarab, turli funksional xususiyat va yo‘nalishga ega. Suv olovdan ustunmi yoki past deb so‘ray olmaganimiz kabi, "ayol" "erkak"dan pastmi yoki ustun deb ham so‘ray olmaymiz.

Alalxusus, jinslarning har biri uchun o‘lchov standarti qarama-qarshi jins emas, balki faqat o‘z jinsining "g‘oyasi" bo‘lishi mumkin. Boshqacha aytganda, biz faqat ma’lum bir ayolning ayol tipiga, sof va mutlaq ayollikka qanchalik yaqinligi asosida uning ustunligi yoki pastligini aniqlashimiz mumkin, erkaklar uchun ham xuddi shunday. Zamonaviy ayolning da’voyu iddaolari xato intilishlardan, shuningdek, nomukammallik kompleksidan, ayol zoti erkakdan haqir degan noto‘g‘ri tasavvurdan kelib chiqadi.

Roppa rost aytilganidek, feminizm tom maʼnoda "ayol huquqi" uchun emas, balki o‘zi bilmagan holda ayolning o‘zini erkak bilan tenglashtirishga bo‘lgan huquqi uchun kurashgan. Hatto bu yuqorida aytib o‘tilgan tashqi va aqliy darajadan tashqarida erishilsa ham, bu ayolning o‘zini buzishga va tanazzulga yuz tutishga bo‘lgan huquqiga teng keladi. Yana bir bor takrorlaymiz: yagona sifat mezoni – bu insonga xos tabiatni qay darajada mukammal ro‘yobga chiqarishdir. Shubhasiz, o‘z yerini sevadigan va ishini mukammal bajaradigan dehqon o‘z vazifasini uddalay olmaydigan qiroldan ustun turgani kabi, mukammal ayol ham nomukammal erkakdan ustun turadi.

(C) Yulius Evola

Ruhan va qalban erkak bo‘lmagan kishi chinakam erkak emas, xuddi shu narsa ayollarga ham tegishlidir.

(C) Yulius Evola

Oʻlim – eng aniq ehtimollik

– Martin Haydegger

Bu shuni anglatadi: kelajakni bilmaysan, kelgusida hayoting qay yoʻsinda davom etishini, hayotingda nimalar sodir boʻlishini, kimlar bilan tanishishing, oʻrning, darajang qayerda boʻlishini bilmaysan, ammo bir kunmas bir kun (qachonligi nomaʼlum) o'lishingni aniq bilasan.

Yaxshi hayot muhabbatdan ilhom olib, bilim bilan yo‘naltirilgan hayotdir. Garchand muhabbat va bilimning ikkisi ham zarur bo‘lsa-da, ma’lum ma’noda muhabbat yanada muhimroqdir, zero u aqlli insonlarni o‘zlari suygan odamlarga qanday foyda keltirishni o‘rganish uchun bilim izlashga undaydi. Ammo agar odamlar aqlli bo‘lmasa, ularga aytilgan narsalarga ishonish bilan cheklanadilar va niyatlari qanchalik ezgu va samimiy boʻlmasin, ziyon yetkazishlari mumkin.

(c) Bertran Rassel

@innermost_thought

Hozirgi kunda Gʻazoda yuz berayotgan voqealar insoniyat tarixidagi eng ogʻriqli voqealardan biri ekanini inkor etib boʻlmaydi. Vaziyatning jiddiyligini toʻliq anglash uchun bizga yana nima kerak?

Falastinni ozod qilish musulmon dunyosining qolgan qismi aqli va ruhini ozod etishga bogʻliq. Faqat ozod boʻlgan kishigina xaloskor boʻla oladi.

Gʻazo jang maydonlaridan tashqari, musulmonlar maktablar, kollejlar, universitetlar, markazlar, ommaviy axborot vositalari va turli xil xususiy va davlat muassasalarida millionlab chinakam askarlarga muhtoj. Hech bir musulmon oʻzini haqiqat askari, yaʼni Islom, Ummat va uning Gʻazosi uchun kurashuvchi ekanligini anglamay yashamasligi kerak.

Qolaversa, har bir musulmon doimo oʻziga shu savolni berishi kerak: “Men xususan Gʻazoga va umuman musulmonlar ishiga qanday hissa qoʻshyapman yoki qanday jiddiy hissa qoʻshishni rejalashtiryapman?”

Men bir yildan beri mutolaasiga kirishishga tayyorgarlik koʻrayotgan muallif. Yaqinda birvarakayiga ikkita kitobini boshladim. Asta-sekin fikrlar, shu bilan birga kitoblaridan iqtiboslar berib boramiz.

Tolstoy bir kuni Gorkiyga shunday degan ekan: "Fransuzlar uchun ayol hamma narsadan ustun turadi. Ular zaif, tubanlik darajasiga tushgan xalq. Shifokorlar barcha sil kasallari shahvoniy bo‘ladi deyishadi." Fransuzlarni bir chetga qo‘yib tursak, har qanday inqiroz davrining belgisi jins va ayolga bo‘lgan umumiy va jo‘shqin qiziqish ekanligi va bu hodisa bugungi kunda regressiv jarayonning so‘nggi bosqichi ekanligini ko‘rsatadigan ko‘plab alomatlardan biri ekani haqiqat bo‘lib qoladi. Qadimgi dunyo inson tanasi bilan qiyos qilgan: Insonda bosh, ko‘krak va tananing pastki qismlari mos ravishda aqliy hayot, ma’naviy va qahramonlik jasorati, hamda oziqlanish va jinsiy aloqa o‘rinlariga to‘g‘ri keladi. Bunga insonlarning uchta turi va madaniyatning uchta turi monand keladi. Ko‘rinib turibdiki, bugun biz ortga qaytish natijasida na intellektual, na ma’naviy, na qahramonlik, hatto hissiyotning yuqori shakllariga-da e’tibor bermaydigan madaniyat ichida yashamoqdamiz. Aksincha, shaxsdan pastroq narsalar – jins va qorin – ilohiylashtirilmoqda va shu boisdan bir shoirning mash'um so‘zlari haqiqatga aylanishi mumkin: Ochlik va sevgi tarixni shakllantiradi. Ochlik ijtimoiy falokatlar va iqtisodiy nizolarning asosiy sababchisidir. Ayol, muhabbat va jinsga berilayotgan e’tibor esa buning ikkinchi tomonidir.

(C) Yulius Evola, Muhabbat metafizikasi

Doirani kengaytirish, qiziqish jabhalarini oshirish odamni karaxt qilib, gangitib qoʻyadi. Inson har narsaga qiziquvchan, yangilikka intiluvchan boʻlsa, turfa xilliklar oʻrtasida murosa yaratishga harakat qiladi. Bu esa doim ham oson kechmaydi. Odamni komfortga olib kiradigan narsa ham mana shu qiyinchilik va u olib keladigan bosimdan qoʻrqish. Men har narsani bilishga intilaman, siyosatga ham, adabiyotga ham, tabiiy fanlarga ham, dinga ham, falsafaga ham qiziqaman. You Tube lentasida har biridan videolavhalar toʻlib yotadi qachon kirsam. Vaholanki, aslida bu narsa insonni oʻrtamiyona qilib qoʻyishi mumkin. Bir sohada mutaxassisga aylanmaysiz. Har sohadan bir shingil bilishingiz mumkin. Ammo haddan oshiq ma'lumot oqimi miyani doimiy ravishda bosim ostida faol ishlashga majbur qilarkan. Fikr qamrovingiz keng boʻlsa-da, aynan nimani oʻylayotganingizni bilmaysiz, fokusni ololmaysiz. Menimcha, tabiatan shunday boʻlsangiz, bundan qutulish amrimahol. Bu shoirlar tushadigan depressiv holatdan keskin farq qiladi. Bu aqliy tushkunlik, hissiy emas. Bu inqirozga yetaklamaydi. Shunchaki oʻz-oʻziga nisbatan ishonchning oshib ketishiga yoʻl bermaydi. Kishini samimiy, har qanday ilmga ega boshqalarni hurmat qiladigan qilsa-da, oʻziga nisbatan munosabati doim haqirona boʻlib qolaveradi.

Koʻpchilik kitob oʻqish, oʻz fikrini turfa xil, xususan zerikarli mavzularda muntazam yozib berishni foydasiz, hayot uchun ahamiyatsiz ish deb oʻylaydi. Ayniqsa hayotga foyda-zarar nuqtayi nigohidan qaraydigan, pul topishnigina qadriyat deb biladigan, koʻp narsalarga juda joʻn va bepisand nazar tashlaydigan qatlam vakillarida shuni kuzatish mumkin.

Faylasuflar kitob oʻqish va yozishni bo'sh vaqtni sarflashga qaratilgan mashgʻulotlar ichidagi eng foydali va eng yaxshisi deb bilishadi. Oʻqish/yozish aslida ham hordiqning bir turi xolos, undan ortiq ham, kam ham emas. Boshqa faoliyat turlaridan farqi shuki, u insonni boshqalardan keskin farqlantirib yuboradi, oliy darajaga koʻtaradi. Chinakam insonlikni oʻrgatadi, komil insondek yashash qanday boʻlishini koʻrsatib beradi. Hayotga shunchaki vaqtni nimadirlar bilan sarflashdan iborat degan tushuncha bilan nazar tashlashdan kishini xalos etadi. Faqat inson zotidagina mavjud boʻlgan, botiniy, maʼnaviy, ilohiy haqiqatlarning in'ikosi boʻlgan, muhabbat kabi hissiy va mukarramlik xislati berilgan insonga xos ulugʻvor qadriyatlarni instinkt va mayllardan farqlash va ularni chinakam his eta bilishni oʻrgatadi.

Kitob oʻqish yoki zerikarli mavzularda kundalik qoralash chindan maroqsiz, toqatni toq qiladigan, qorinni toʻydirmaydigan mashgʻulot boʻlishi mumkin. Ammo hayotning oʻzi zerikishdan iborat. Qolaversa, zerikarli tushunchasining oʻzi nisbiy. Insonning tabiatiga toʻgʻri kelmaydigan har neni zerikarli deb atasa boʻladi. Bu dunyoda inson qiladigan ish shunchaki yaxshi va toʻgʻri yashashning oʻzigina emas. Yaxshi yashash degani boshqalarning moddiy holatini yaxshilashga koʻmaklashish, saxovat, muruvvatpeshalik boʻlishi mumkin. San'at esa ularning yana bittasi. San'at bu birovga yaxshilik qilishni, birov bilan muomalani maroqli va qiziqarli tarzda amalga oshirish boʻlishi kerak, aslida. Kitob oʻqish, yozish ham san'atning bir turi xolos. Hissiy va fikriy munosabat insonlar oʻrtasidagi munosabat ichida eng muhtasham va ulugʻvoridir. Zero, bu maʼnaviy jabhaga daxldor. Oʻqish/yozish orqali aynan shu darajaga erishish mumkin.

Bugungi kunda biz universitetga johillik va kamtarinlik bilan kiramiz. Soʻngra, uni avvalgidek johillik holatida, ammo xudbinlik va takabburlik bilan tamomlab chiqamiz.

— Shayx Abdul Fattoh Abu G'udda

@innermost_thought

Odam oʻzini nima bilandir ovuntirishga tabiatan odatlangan. Va ovunish vositalari farqli boʻlsa-da, bundan foydalanmaydigan odamni uchratish qiyin. Qizigʻi, oʻsha vositalarni tushunishga, bilishga biz qiziqmaymiz, intilmaymiz ham. Falsafa ham, din ham, sheʼriyat va nasr ham insonni ovuntiruvchi muayyan ovunchoq hisoblanadi.

Aslida biz ularning mohiyatini bilishga intilmaymiz. Bil'aks, biz ulardan zavq olishga, foydalanish, yuzlanishdan huzur-halovat topishga intilamiz. Maqsad uni oʻylashdan chalgʻitish, fikrlashidan uzoqlashtirish. Ammo ayni chogʻda koʻpincha kishi oʻzi bilmagan holda, beixtiyor yuzlangan manbasi kabi fikrlashni huzurlanish qilib oladi. Toʻgʻrirogʻi, oʻzimiz vaqtimizni goʻyoki foydali sarflash xomxayoli bilan, aslida esa uni oʻldirish, ketkazish ilinjida nimagadir yuzlanamiz-u, vaqtning oʻtishi — oʻldirilishi asnosida uning kushandasiga, real asiriga aylanamiz.

Bularning bari ularning boshqa moddiy neʼmatlar kabi isteʼmol turi deb atashga toʻlaqonli loyiqligini bildiradi. Ammo odamzod vaqtini zaruriy boʻlgan bir narsaga sarflamasa, albatta, boshqa bir narsaga sarflashi aniq. Vaqtni shunchaki oʻtkazish ham uni bekorchilik uchun sarflash degani. Insoniyat ming yillar davomida qadriyatlar, madaniyatlar, dinlar, sivilizatsiyalar, siyosat shakllari, ijtimoiy oʻyinlarni yaratdi, hosil qildi. Dinlar deganim shuki, dastavval ilohiy vahiy manbayi boʻlgan taʼlimot vaqt zayli bilan ijtimoiy qayishqoq, oʻzgaruvchan konstruktsiyasiga aylanadi. U ham boshqalari qatori vaqtni oʻtkazish vositasi boʻladi qoladi. Faqat foydali, aksari insonning shaxsiy va ijtimoiy rivojiga xizmat qiladigan maʼnoda boʻladi — baʼzan buning ziddi ham boʻlish mumkin.

Yuqoridagi ovunchoqlar hissiy ehtiyojlar yuzaga kelganda ularni qondirishga xizmat qilsa-da, insonning bir umrlik yashash tarzini shundoqqina shakllantirib qoʻyadi. Masalan, siyosat arenasidagi oʻyin — saylovlarni olaylik. Saylov bu civil religion (ijtimoiy dini) ning ibodat turi, xolos. Har qanday qadriyatning diniy vazivafiy unsurlari boʻladi. Saylov odamlarni tanlov asnosida diqqatni muayyan nuqtaga yoʻnaltirib, fikrlashga undaydi. Ammo bunga ehtiyoj boʻlmagan yerda u majburlov ortidan ibodat qilishga oʻxshab qoladi. Shu zaylda u siyosiy rejimning tutquniga aylanadi. Saylovdan oddiy fuqaro foyda olmaydi. U kim yutishidan qat'i nazar rejimning foydasiga hal boʻladi. Bu xuddi boshqa uchun tekinga qimor oʻynab berish.

Vaqt — bu tana, vujud. Unga chiroyli, yarashadigan libos kiydirish kerak. Gigiyena esa eng muhim narsa. Har qanday narsadan — adabiyot, sheʼriyat, siyosat, saylovlar, oʻyinlar, ijtimoiy tarmoqlar, oʻzaro munosabatlarda muayyan gigiyenaga amal qilish musulmon uchun davr talabi.

Dunyoda yomonlik, qabihlik ortig'i bilan mujassam. Aniqrogʻi, u yer yuzida toʻlaqonli hukmron. U sizni oʻzingizdan begonalashtiradi. Sizni aqldan mahrum aylaydi. Sizni lol-u hayratda qoldiradi. Goʻyo yomonlik bu dunyoda mavjud har narsaning oʻzak qismi. Yo bu ixtiyoriy xatti-harakat (uning sodir boʻlishiga izn berish) mahsuli yoki boʻlsa barcha ehtimolliklarning tabiiy ifoda etilishi. Millionlagan odamlar vahshiylarcha o‘ldirilgan, chetga surib qoʻyilgan, mayib-majruh qilingan, ezib tashlangan, kuchdan mahrum etilgan, masxaralangan, parchalab tashlangan va hokazo – bularni sanab sanogʻiga ham yetib bo‘lmaydi. E’tibordan abadiy chetda qoluvchi, hatto mangu eshitilmaydigan azob-uqubatlar. Mana shunday sharoitda, insonning biror yaxshilik qilish harakati to‘xtab qoladi. Har qanday ezgu ish yovuzlikning serqudrat va keng tarqalgan mavjudligi qarshisida ahamiyatsiz va arzimas bo‘lib ko‘rinadi. Shunday bo‘lsa-da, aynan shu kichik yaxshiliklarni qilishda davom etmog'imiz kerak. Basharti biz odamlarning har biri o‘z yo‘lida azobga giriftor boʻlayotganini oʻz koʻzlarimiz bilan koʻrsak edi, ularga nisbatan mehribonchilik koʻrsatgan boʻlur edik. Aynan yovuzlik hukmron bo‘lgan dunyoda xayrli kichik ishlar birlashishi kerak. Boshqalarga yordam berish – bu hayotda yashashning eng yaxshi, eng afzal yo‘lidir.

(C)

Katta Chimyon togʻi yonbag'irlari. "Melovoy" perivali oldidagi choʻqqi. Dengiz sathidan 1857 metr balandlik. Togʻga chiqishning oʻziga xos jihati shuki, chekilgan mashaqqat oqibat oʻzini oqlaydi. Yaratganning bemisl yaratiqlari qarshisida yana bir ojiz yaratiq oʻxshashi yoʻq goʻzalliklardan zavq oladi.

"Yolgʻiz dangasalikdagina qadriyatlar muvozanati, o‘zingni dunyoga, dunyoni esa o‘zingga nisbatan tortish bo‘lgan tafakkur holatiga erishish mumkin.

Ishi bilan butunlay band odam bunday muvozanatga vaqt topa olmaydi. Biz dangasa odam qotillik ham, katta o‘g‘irlik ham, toʻdaga boshchilik ham qila olmaydi, deb o‘ylaymiz. U bu haqda o‘ylashi va shunchaki kulib qoʻyishi mumkin.

Dangasa va o‘ychan odamlar millati, agar ularning dangasaligiga rahna solinmasa, urush olib borishga qodir bo‘lmas edi. Urush – bu ish bilan mashg‘ullik, bandlik demak.

– Jon Steynbek

Odamlar, ayniqsa, yoshlar hayotini nima uchun yashayotgani qiziq. Shu bilan birga hayotining har daqiqasini nimalarga sarflashi va daqiqalarini ayni oʻsha narsalarga ne maqsadla sarflashi undan ham qiziq. Inson koʻnikuvchan mavjudot. Har qanday muhit uni qisqa vaqt ichida oʻz domiga kishanlab olishga qodir.

Koʻchalarni kezinar ekansiz, goʻyoki koʻzingiz solingan oʻtkinchi har kim jiddiy bir ish bilan mashgʻuldek, hayotida salmoqli maqsad ortmoqlab, olis bir yoʻl sari shaxdam ketayotgandek tasavvur uygʻotadi.
Odamlarning deyarli barining aft-angoriyu avzoyi nimaningdir masalasi ustidagi jiddiy tusmollar bilan band, andarmonu, hattoki oddiy yordam va koʻmak masalalariga kelganda bir biroviga pisand etmay, oʻz oʻy-u xayolot olamiga payvasta yoʻlida davom aylaydi. Ularga chuqur va mavhum mavzular haqida gap ochib koʻring-chi, sizga yo dushmanona nigoh otib, ahvolingizga achingandek indamaygina bosh irgʻab qoʻyishadi yoxud sizga oʻzlarining odmigina hayotlari guzaronida orttirilgan tajribalarining koʻzingizga jo'n, ammo ayni damda sizga asqotadigandek boʻlib tuyuluvchi bayonidan soʻzlashga ogʻiz juftlaydilar.

Biroq yot kas bilan bunday yaqinlik darajasiga yetmoq ayni zamonda dushvor bir holki, yolgʻizlik aql-u shuurini umrbodlik kishanlari bilan oʻz iskanjasiga olganu, oʻzaro muloqot mohiyati yashashdan murodi oʻrtamiyonalik adog'lari aro qolib ketgan zehnlarida anglashilmaydi. Kishilarning tabiati texnologik vasilalar dunyosida torlikning hududiga yetdi hamki, baayni odamzod insoniy oʻzaro yaqinlikni instinktiv ehtiyoj darajasiga tushirdi.

Hissiy dardlardan forigʻ boʻlish, poyonsiz zerikishlar dengizida gʻarq boʻlishdan hayiqish, kutilmagan yangiliklar olamida qoʻlga kiritilmish chimdim ulushdan boshqalarga ulashishga boʻlgan tashna ishtiyoq uni hamroz-rafiqlari bilan yuzlashishga mushtoq etmish. Turmush uqubatlariyu, sargardonliklari ichda nolonlik bugungi oʻrtamiyona yosh vujudini yangi deparalarni kashf etishga undaydi. U goʻyo uqubat va shafqatsiz guzaronlik hisoblanmish voqelikning odmi rivoji bir kunmas bir kun tamomila evrilib, oʻrnini yangi pogʻonalar egallashini qayoqdan ham bilsin. Sarob xayollar iskanjasidan chekina bilish har kimning ham qoʻlidan kelmaydi, zero.

Qalbida miltillab turgan, biroq uzoqqa yetmas boʻlib koʻrinadigan umid uning oldinda turgan olis yoʻlini yoritishga yetadigandek. Faqat muvaqqat va zamoniy ehtiyojlar uni yashashga qodir etib turgan ekan, u fikr hijjalashga fursatni qayoqdan topsin. Umri guzaroni qamishgina bostirilgan tomda ehtiyotkorona yurishga oʻxshaydigan yigitdan katta maqsadlar istash sahroda koʻringan sarobga intilishdek. U endi hayotini yangicha yashashni istaydi. Yangi nirvana va turmushning koʻz koʻrib quloq eshitmagan shakllarini oʻylab topishga oshiqadi.

U hamma narsadan beziydi. Dinning turmush tarziga singib ketgan an'anaviy shakliyatlari uning tobora adoqsiz evrilib borayotgan dunyoqarash rivojiga yetisha bilmaydi. U oʻziga yangi shakllar izlaydi. Vaqtini boshqalarnikidan ayricha, nigohlarga jiddiy boʻlib tuyuladigan korlar bilan oʻtkazmakka tutinadi. Biroq bularning bari unga shunchaki monand muloqot yetishmayotganini, jamiyat aro, xossatan yoshlar oʻrtasida keskin evrilayotgan zamonda g'ayri-iyerarxik, samimiy munosabatlar zarurligini koʻrsatadi.

Insonlar tobora "robotlashib", robotlar esa "insonlashib" borguvchi zamonda yashayapmiz. Borib-borib texnika va inson oʻrtasida oʻrin almashilsa ajabmas. Zero, inson oʻzi bajarishi kerak boʻlgan ishlarni robotga, robotnikini esa oʻziga yuklay boshlamoqda.

Kecha Andrey Platonovning "Jon"ini tugatdim. Nimadir yozay desam xayolga fikr kelmasa deng. Ba'zi asarlar hazmi ogʻir, oʻzi bilan juda ulugʻvor, umumbashariy taʼlimotni tashiydi. Koʻrinishidan, sirtidan juda joʻn, oddiy boʻlib koʻrinsa ham, insonni oʻyga toldiradigan, lekin aynan nimani oʻylayotganini anglolmaydigan dushvorlikka mixlaydi. Falsafiy asarlarni anglash uchun falsafiy ruhga ega boʻlish kerak. Bu esa fikr yuritishning yillar silsilasini talab etadi. Unda muallif tomonidan anglashilgan maʼnoni uqish uchun shunchaki bilimning, nimanidir bilishning oʻzi yetarli boʻlmaydi.

"Jon" Turkmaniston, Oʻzbekistonning choʻl hududlari, aniqrogʻi Ustyurt platosi, Sariqamish koʻli atroflarida mashaqqatli tarzda hayot kechirgan qabila-urug'larni koʻzda tutuvchi mavhum va falsafiy nom. Muallif "Jon" deganda sitamgarlar zulmidan ozurda yoʻqsillarning oʻz jonidan boʻlak hech vaqosiz faqir hayotini nazarda tutadi. Oʻtgan asrning 30-yillari Sovet davrida qishloq xoʻjaligini kollektivlashtirish, sotsializm qurish bosqichiga kirish, xalqlar hayotini isloh qilish asnosida yoppasiga tenglikni ta'minlash tomon sa'y-harakatlar boshlangan davrdir. Bu yillar qaqshatqich ocharchilik, ashaddiy qahatchilik davrini ham oʻz ichiga oladi.

Sahroda ustiga kiyguligi, yeyishga burda yeguligi boʻlmagan qavmning qolgan-qutgani bir joyda zerikishdan yangi hayot izlash ilinjida tevarak-depara tomon yoʻl solib, tarqab ketadi. Asar ana shunday yoʻqsil, dilxun, dilgir, shikasta, aftodahol, domangir bir xalqning sarson-sargardonliklari, hayot uchun tirishishi, bir dam qursoq, tan g'ami ortda qolgach hayotdan ma'no izlab, yangi hayot sari yoʻl solishi haqida hikoya qiladi.

Kitobni oʻqish asnosida inson zoti tabiat bilan esh-qo'sh, shafiq-hamroz bo‘lib birlashib ketgani, ikkisi bir butunni tashkil etmagi, undan oʻzini uzgan on xorlikka mahkum boʻlishi anglab yetiladi. Insonni farogʻat sari eltish va'dasini berib, uni aslan ma'nosizlik, tushkunlik va azob iskanjasiga olib boruvchi balandparvoz taʼlimotlar va harakatlar tabiatning insonga ato etgulik ilohiy qudrati oldida chikora. Shu nuqtayi nazardan unda sotsializm va kommunizmga nisbatan koʻzga tashlanmaydigan bir tanqidni zimdan payqash mumkin.

Chekka bir ovloq, partov makonda istiqomat etuvchi oddiy inson hayotini ifoda etmak gʻoyat mushkul ish. Buning uddasidan chiqa olgan adibga esa tahsin oʻqisa arziydi. Ammo uni sirli va nodir uslubda bayon etish, tasvirlanayotgan obrazning haqiqiy tilida ochib berish uning kitobini oʻqishga chinakam arzigulik qiladi. Men uchun syujetida falsafiy taʼlimot yashiringan, insonni chuqur oʻyga undaydigan asarlarning oʻrni boʻlakcha.