PsychoINFO

Ellinsning ratsional emotiv xulq-atvor terapiyasi

Albert Ellis hozirgi psixologiyada ommalashgan kognitiv xulq-atvor terapiyaning asosi bo'lmish ratsional emotiv xulq-atvor terapiyasini ishlab chiqqan. Bu terapiyaning afzalliklaridan biri esa, oddiy insonlar ham terapiyaning ba'zi elementlarini o'zlarida qo'llab ko'ra oladilar.

✅ Ratsional xulq-atvor terapiyasining asosi shaxs irrotsional (ya'ni, anglanmagan) fikrlarini ratsional (anglangan) fikrlarga aylantirishdan iborat. Bu jarayon psixolog tomonidan insonning anglanmagan ratsional fikrlarini muhokama etish orqali amalga oshiriladi. Masalan, psixolog patsientdan "nega boshqalar sizga muloyim munosabatda bo'lishlari kerak?" yoki nega u sizga qayg'urishi kerak" deb so'raydi.

⚠️ Patsient javob izlashni boshlar ekan asta-sekin buning asosli sababi yo'q ekanligini anglay boshlaydi. Aynan shunga o'xshash holatlarda oddiy insonlar ham o'z-o'ziga shu savolni berib ko'rsa, ba'zi odamlar bilan munosabatlaridagi muammolarni tushuna boshlaydi.

@psycho_review

"Gitlerning psixologik portreti" - Genry Myurrey

Judayam qiziq ma'lumotga duch kelib qoldim, oldin eshitmagan edim. Amerikalik psixolog G.Myurrey Gravarddagi ishini tashlab, urushda yordam berish uchun ketadi va 1943-yilda u yerda Ittifoqchi kuchlar tomonidan fashistlar yetakchisi Gitlerning psixologik xususiyatlarini tushuntirib berishini so'rashadi.

📌 Myurrey quyidagicha psixologik tavsif beradi:

Gitler shaxsiyatida boshqalarga nisbatan juda kuchli nafrat, ularni kamsitish, ayblash istagi yuqori, tanqidga nisbatan judayam kuchsiz, tanqidni ko'tara olmaslik (shuni aytib ketmoqchimanki, Gitler yoshligida o'zi ham kamsitilgan, haqorat qilingan va xohlanmagan farzand bo'lgan) kabi xususiyatlar yuqori edi.

Hazil qilish, boshqalarga minnatdorchilik bildirish sifatlari yetilmagan, qasos olishga intiluvchi, shu bilan birga, judayam e'tibortalab, deb ta'riflaydi Myurrey. Undan tashqari Gitler shaxsiyati muvozanatlashmagan, ammo, irodasi va o'ziga nisbatan ishonchi juda kuchli ekanligini qayd etgan.

✅ Myurreyning yana bir hayratlanarli ishi shuki, u Germaniyani mag'lub bo'lishini va Gitlerning juda dramatik tarzda o'zini o'ldirishi taxmin qilgan va bu o'zini oqlagan.

@psycho_review

Xudbinlik xatosi

📌 Bernard Vayner degan psixolog bor. U insonlarning xulq-atvorining sabablarini o'rgangan.U fanga bir qiziq terminni olib kirgan. Hozir shu haqida.

✅ Olimning fikriga ko'ra, inson shunday mavjudodki, u muvaffaqiyat qozonsa, yutsa, g'olib bo'lsa buni o'zining mehnatidan, shaxsiy qobiliyatidan ko'radi va aksincha, birovning muvaffaqiyatini esa omad yoki vaziyat kabi tashqi omillardan deb biladi. Ya'ni, sodda qilib aytganda "men qilsam o'zimni kuchim bilan qildim, u qilsa, omad kulib boqdi, u omadli" ko'rinishida fikrlaydi, deb tushuntiradi olim

Bunga teskari ravishda, shaxs muvaffaqiyatsizlikka uchragan paytda esa o'zini ayblash o'rniga odatda, sababni tashqi omillardan qidiradi, ya'ni, "omad kulib boqmadi, shunaqa vaziyat bo'lib qoldi" kabi. Boshqa odam muvaffaqiyatsizlikka uchrasa, uni o'zini ayblaymiz: "o'zi u odam mehnat qilmagandi, qobiliyatsiz edi, o'zi shunaqa edi" kabi iboralarni ishlatamiz.

✅ Bu hodisa xudbinlik xatosi deyiladi.

Xudbinlik xatosini vujudga keltiruvchi hodisa esa quyidacha tushuntiriladi: Boshqalarning xatti-harakatini tushuntirishda ichki omillar ro'lini oshirib baholash va tashqi omillar ro'lini past baholash natijasida shunday holat yuzaga keladi.

🔅Biz o'sha insonni yaxshi bilmaganimizda yoki u odamning o'zidan ko'ra ko'proq vaziyatga diqqat qaratganimizda sodir bo'ladi. Masalan, o'qituvchi talabaning vaziyatini inobatga olmasdan vazifani bajarmagani uchun uni dangasa deb hisoblaydi.

@psycho_review

Suhbatlashish (eshitilish) nega foydali?

❗️Inson o'zi haqida, shaxsiyati haqida yoki o'zi bilan bog'liq vaziyatlar haqida kimgadir aytib berganda, gapirganda ruhiy jihatdan yengillashadi. Bunga bir tarafdan, o'zini namoyon qilish ehtiyoji qondirilayotganligi sabab bo'ladi, ya'ni, inson o'zini borligini, muhimligini, alohida bir shaxs ekanligini boshqalarga bildirishi, ta'kidlashi tufayli qoniqish hosil qiladi. Ikkinchi tomondan esa, anglanmagan va "bostirilgan" hislar aynan, suhbat jarayonida "chiqib ketishi" sabab bo'ladi.

Bu hodisani ba'zan hayotda, o'zimiz bilib bilmay juda ko'p misollarini uyushtiramiz: erkaklar asosan, choyxonada, ziyofatlarda, sayohatlarda, ayollar esa, qo'ni-qo'shninikiga chiqqanda, "ota uyi"iga borganda, "gap"larda va hokazo.

Bu holat dastlab, psixoterapevt Z.Freydning hamkasbi I.Breyer tomonidan aniqlangan. Bir yosh qiz Breyer klinikasiga terapiya uchun qatnab yuradi. Qiz o'zi haqida va boshqa narsalar haqida gapirayotganda, Breyer qizning tobora yaxshilanib borayotganligini payqab qoladi. Bu voqea keyinchalik, Freyd tomonidan psixoanalizning yaratilishiga asos bo'ladi va insonga yoqmagan, uni qiynaydigan, ziddiyatli vaziyatlar inson psixikasiga og'irlik qiladi, miya qiynaladi, asablar charchaydi, natiajda turli xil psixologik va fiziologik kasalliklar vujudga keladi, degan xulosaga keladi.

❗️Bundan quyidagi xulosaga kelish mumkinki, nafaqat yaqinlar bilan suhbatlashib turish, ba'zi masalalarni muhokama qilish, balki, ularni ham eshitish, tushunish va qabul qilish har ikkala tomon uchun ham foydalidir.

@psycho_review

🔆 Ong osti bizni boshqaradimi?

So'ngi kunlarda juda ham tartibga amal qiladigan bo'lib qoldim. Uyga kelsam narsalarimning joyi o'zgarib qolgan bo'lsa, darrov kimnidir ayblayman.

Tartibli bo'lishning nimasi yomon, narsalaringni joy-joyida turgani yaxshiku?

Ha, shunday, bu yaxshi, ammo javondagi kitoblarning bittasi sal qiyshayib qolsa, jahling chiqishi, tish pastang teskari solingan bo'lsa, qizishib ketishing, oyoq kiyimingni kimdir ezib olsa, unga qattiq baqirishing...bu - yaxshi emas, norma emas.

Shunda o'yladim, nega bunchalik o'zgardim, axir unday emasdimku. Men tabiatan quvnoq, hazilkash, ochiq insonman, shu bilan birgalikda, jahlim tez chiqadi, agressivman, tezda "portlayman". Quvnoqligimdan o'zim ham, atrofdagilar ham zarar ko'rmaydi, ammo, agressivligim insonlar bilan munosabatlarimga putur yetkazib qo'yishi mumkin ba'zida.

Shuning uchun bu xususiyatimni sportga yo'naltirganman va shu orqali hayotimga berishi mumkin bo'lgan zararini ancha kamaytirishga erishganman, deb ayta olaman.

Ammo, mana 2 haftadan beri mashg'ulotlarga qatnasha olmayapman, agressivlik esa sekin-asta "bo'y" ko'rsatyapti.

Mana shu joyda ong ostining ro'lini ko'rish mumkin: men uyga kirganimda ong ostim menga o'zimga yoqmaydigan narsalarni ko'rsatadi (yoxud kichik holatlardan ham ayb topadi) va bu holatlarga aybdor bo'lgan kishilarga nisbatan menda jahl, agressiya paydo bo'ladi. O'sha odamga jahl qilishim, baqirishim orqali agressiya "o'zini o'zi ehtiyojini qondiradi".

Mana nima uchun aslida men tartibga qattiq amal qiladigan bo'lib qoldim. Hammasi ong ostimning hiylalaridan...Sportzalda esa kim bilandir kurashib, jang qilib mana shu agressiya, energiya bosiladi. Psixoanaliz tilida aytganda agressiya sport orqali sublimatsiya qilinadi.

@psycho_review