СУХАНҲОИ БУЗУРГОН //اساس گُذارِ این کانال شادروان نور سلطان عظیم او

ЯК ҲИКОЯТ АЗ "АХЛОҚИ МӮҲСИНӢ"

Гӯянд, вазири Атобак аз моли подшоҳ хайри бисёр кардӣ. Атобак муставфиро фармуд, ки дигар чизе ба касе надиҳӣ, ки дастат бибурам. Рӯзи дигар дарвеше аз вазир чизе бихост. Муставфиро гуфт: Фалон чизро ба ӯ бидеҳ. Муставфӣ тааммул фармуд. Вазир гуфт: Чӣ тааммул мекунӣ? Аз он метарсӣ, ки дастат бибурад? Аз ин наметарсӣ, ки ман туро баровезам? Хабар ба Атобак расид, вазирро талабиду гуфт: Муставфиро чаро бармеовехтӣ? Гуфт: Ман мехостам, ки таноби саропардаи далати туро ба мехи давом истеҳком диҳаму ӯ намегузошт, на ки сазовор бар овехтан бошад. Атобак бигирист ва мартабаи ӯро баландтар гардониду хилъат дод.
Ва дар таворих мазкур аст, ки султон Маликшоҳро гуфтанд, ки: Низомулмулк ҳар сол аз хазина ҳазор динори халифатӣ ба уламову сулаҳо ва фақарову зовиядорон ва гӯшанишинон медиҳаду шуморо аз он ҳеч нафъе нест ва бад-он маблағ лашкари ҷаррор дарҳам метавон баст. Султон ин суханро ба хоҷа бозгуфт. Хоҷа фармуд, ки бад-он миқдор лашкари рӯз тартиб метавон кард, ки эшон душманонро ба шамшере, ки тӯли ӯ як заръ ва тире, ки рафтани ӯ сесад газ бошад, аз ту дафъ кунанд, ман барои ту ба ҳамон зар лашкари шаб тартиб мекунам, ки аз аввали шаб то саҳаргоҳ бар дарборгоҳи ҳазрати Илоҳ ба қадами сидқ истодаанду барои ту забони муддаову дасти баҳоҷат кушодаву шамшери ҳиммат ба абр мерасонанд ва тири оҳ аз сари ҳафт осмон мегузаронанд ва лашкари туву мо ҳама дар паноҳи эшонем. Байт:

Дигар магӯй, ки дарвеш дар паноҳи касест,
Ки шаҳриёри ҷаҳон дар паноҳи дарвеш аст.

Маликшоҳ бигиристу гуфт: Шод бошу барои ман беҳтар аз ин лашкар тартиб фармой.

حقِّ نمک و خدمتِ مردُم بِشناس
تا روز و شبان تو را نمایند سپاس
بگریز از آن جای که باشد هم سنگ
خرمُهرا به لؤلؤ و حَجَر با الماس
Ҳаққи намаку хидмати мардум бишинос,
То рӯзу шабон туро намоянд сипос.
Бигрез аз он ҷой, ки бошад ҳамсанг
Хармӯҳра ба лӯълуву ҳаҷар бо алмос!

فرزند ز مخدوم که کارش ز اساس
محکم نبود ز درگهِ او بَهراس
رو نِه به فرار زانکه باشد هم وزن
سنجاب و خز و حریر با کُهنه پلاس
Фарзанд зи махдум , ки кораш зи асос
Маҳкам набувад зи даргаҳи Ӯ ба ҳарос,
Рӯ неҳ ба фирор з-он, ки бошад ҳамвазн
Синҷобу хазу ҳарир бо кӯҳнапалос.

زان قوم که حق شناس نبود بَهراس
دیوانِ دغایند که پوشیده لباس
ظلم است که هم دوش بُود در آن باغ
خرزهره بَشاخِ نسترن یا گلِ یلس
З-он қавм, ки ҳақшинос набвад ба ҳарос,
Девони дағоянд , ки пӯшида либос.
Зулм аст, ки ҳамдӯш бувад дар он боғ
Харзаҳра ба шохи настаран ё гули ёс.

گر خصم تورا نرمی و پوزش آرد
روزِ دگرت جنگ و نکوهِش آرد
در پوزشِ او نیز تو افزون تر کوش
مگذار که در کینه پزوهش آرد
Гар хасм туро нармиву пӯзиш орад,
Рӯзи дигарат ҷангу накӯҳиш орад.
Дар пӯзиши ӯ низ ту афзунтар кӯш,
Магзор, ки дар кина пазӯҳиш орад!

Биниш Ҳақҷӯ – بینِش حقجو

Ҳамсанг – ҳамвазн, ҳамнишин
Хармӯҳра – мӯҳраи калони камарзиш, ки ба гардани кӯдакону чорпоён банданд
Лӯълу – марворид, гавҳар, дур(р)
Ҳаҷар – санг
Махдум – он кас, ки ходимон дорад, сарвар
Синҷоб – санҷоб; пӯсти санҷоб, либоси нарму латифи хокистарии мӯйин
Хаз – самур; ин ҷо ба маънии ҷомаи абрешимин
Ҳарир – парниён, абрешими тоза ва нафис, дебое, ки ҳеҷ як аз тору пудаш хом набошад
Дағо – норост, пастниҳод, ҳаромзода
Харзаҳра – дарахти баргзаҳр бо гулҳои сурху сафед, ки баргаш монанди барги бед аст; гули гӯсолакуш
Пӯзиш – узрхоҳӣ, афв, маъзарат
Накӯҳиш – сарзаниш, айбгӯӣ