Dilmurod Tuymurodov

Экология вазирлиги Тошкент ҳавоси ифлосланишининг олдини олиш учун Аи-80 бензиндан фойдаланишни тақиқлашни таклиф қилибди. Дарахтларни кесишга мораторий эълон қилинса ҳам дарахтлари кесилаверадиган, янги қурилишларга мораторий эълон қилинса ҳам янги қурилишлар бўлаверадиган бузилган ўлкада Аи-80 бензиндан фойдаланишни тақиқлаш ҳам кутилган самарани бермаса керак. Охир-оқибат, бундай “тақиқ-тақиқ ўйини”дан келадиган асосий самара – Аи-80 бензинни Аи-95 нархида сотилиши бўлади. Шахсан мен давлатимиз АËҚШларимизда Аи-95 нархида Аи-80 сотилишининг олдини ололади, деб ўйлайман, бунга ишонмайман ҳам.

Аи-80 дан маъмурий йўл билан қутилиб бўлмаса керак. Боз устига, монопол автозаводимиз ҳали ҳам мотори Аи-80 га мўлжалланган машиналар ишлаб чиқаришни давом эттираётган бир вақтда. Ҳар қандай эскилик сарқитидан табиий йўл билан воз кечиш керак (ўзим гувоҳи бўлмагану, лекин Аи-76 дан ҳам табиий йўл билан – унга талаб камайиб, воз кечилган бўлса керак). Аи-80 билан боғлиқ ҳолатда эса бизга, хусусан, миллий автомобиль бозоримизга эркинлик керак – бозор бемантиқ шартларсиз тўлиқ очилиши, “растаможка” деган балои азим йўқотилиши керак.

Айни вақтда, бозоримиз ривожланган дунёнинг ҳайдалган эски машиналари билан тўлиб кетмаслиги учун баъзи мантиқли шартлар ҳам бўлиши мумкин, албатта – масалан, 2024 йил ҳолатида 2015 ё 2020 йилдан аввал ишлаб чиқарилган машиналар импортига тақиқ ё аждарҳо божлар, дегандек. Аммо кўрсатилган санада чиққанми, янгими, камида Аи-92 ё Аи-95 да юрадиган машинами, марҳамат, эмин-эркин олиб кирилаверсин. Нима муаммо? (божхонада назорат борасида муаммо бўлиши мумкин, деб ўйлайману, эҳтимол, муаммо чиқмаслигининг бир иложи топилар).

Менда, негадир, шундай ишонч борки, агар “растаможка” бекор қилинса, хориждан ҳам арзон, ҳам сифати ўзимизнинг миллий автоаждарҳо чиқараётган аравалардан яхшироқ автомобиллар кириб келади ва Аи-80 га талаб ўз-ўзидан камаяди. Талабгори йўқ нарсани сотиш ҳам тўхтайди, тақиқлашга зарурат ҳам қолмайди. Менимча.

Фарқлар.

Туркия жануби шарқидаги икки 7.6 ва 7.8 магнитуда кучли зилзиларда Туркия ва Сурияда жами 59 мингга яқин инсон ҳалок бўлди (Туркиядан 50.5 минг киши, Суриядан 8.9 минг киши).

Япония ғарбидаги 7.6 магнитуда кучли зилзилада эса 24 киши халок бўлди. 50 киши жабрланди.

Япония ғарбидаги кучли зилзила талофатлари, унинг ер рельефини жидиий ўзгартириб юборишдаги вазият Туркиядагидан қолишмайди.

Аммо, бу икки бир кучга эга табиий офатларда аҳоли ўлими билан боғлиқ фарқлардан сезиш мумкинки, Туркия-Сурия хамда Япония мамлакатларида сейсмик хавф хатарлар, зилзиланинг хавф кўламини юмшатишга қаратилган чора-тадбирларни амалга ошириш ўртасида жуда катта фарқ мавжудлиги кўриниб турибди.

"Йўқ" дейишни ўрганинг

Ҳар сафар арзимас кичик, аҳамиятсиз нарсаларга "ҳа" деяверсангиз, ҳақиқатан ҳам, муҳим ва аҳамиятли бошқа нарсаларга "йўқ" деяётган бўласиз. Доимо "Ҳа" дейдиган инсон ҳеч қачон буюк бўлмайди. "Йўқ" дейишни ўрганиш фаровонлигингиз учун жуда муҳимдир.

Ғийбат қилиш учун қаҳва ичишга таклиф қилган дўстингизга "йўқ" денг. Салбий ҳис-туйғуларни ва ҳаёсизликни тарқатаётган ходимингизга "йўқ" денг. Орзу-истакларингиз, мақсадларингиз устидан кулиб, ўзингизга бўлган ишончингизни шубҳага соладиган яқинингизга ҳам "йўқ" денг. Ҳаётингиздаги муҳим ва аҳамиятли ишларингизни бажаришингизга халақит берадиган бошқа ишларга ҳам "йўқ" денг.

Сиз ҳаммани кўнглини бирдек ола олмайсиз, ҳаммани мамнун қила олмайсиз. Энг ақллиларгина буни тушунадилар. Ўзингизни айнан нималарда устун эканлигингизни билишингиз керак. Мақсадларингизни белгиланг. Келаётган ҳафталар, ойлар ва йиллар давомида нима қилишингиз кераклигини билиб олинг, шунда "ҳаёт" деб аталмиш ўйинда ўзингизни яхши намоён этишингиз мумкин. Кейин эса қолган бошқа ҳамма нарсага йўқ дейишингизга тўғри келади. Ишончим комилки, бу атрофингиздаги баъзиларга ёқмайди. Лекин сиз бошқалар хоҳлаганингдек яшашни танлайсизми ёки ўз ҳақиқатингизга кўра ва орзунгизга мувофиқ ҳаёт қуришни бошлайсизми?

©️Адвокат Робин Шарма

👉 @Advokat_Abdullayev

Iqtisodchi Bekzod Hoshimov PISA-2022 natijalariga ko'ra, 86% o'quvchilarimiz "funksional savodsiz" ekanligi haqida yozar ekan, "albatta raqamlar fojiaviy, lekin ajablanarli emas. Bu natijadan hayratda qolgan odamlar unchalik ko'p emas ekan shekilli", deydi. Shaxsan men PISAda yuqori o'rinlarni egallashimizni kutmagan edim, albatta, lekin fojianing ko'lamini bu qadar ulkan deb tasavvur qilmagandim. PISAda qatnashgan O'zbekistonlik o'quvchilarning 80%dan ko'prog'i 9-sinf o'quvchilari bo'lgan: tayanch o'rta ta'limni tugatayotgan o'quvchilarning mutlaq ko'pchiligi funksional savodsiz bo'lishi, berilgan ma'lumotni tahlil qila olmasligi, unga baho bera olmasligi - bu ulkan fojia. Bunday yoshlarni istalgancha manipulyatsiya qilish, "miyasini yuvish" qiyin emas.

Endi o'sha doimiy ikkita savol tug'iladi: kim (nima) aybdor? va nima qilmoq kerak? Har xil "chora-tadbirlar rejalari" ish beradimi?

Kim (nima) aybdor?

Birinchi navbatda biz "o'qish savodxonligi nima" degan savolga javobni aniqlashtirib olishimiz kerak. PISA "O'qish savodxonligi ramkasi"ga (Reading Literacy Framework) ko'ra, o'qish savodxonligi - bu shaxsning o'z maqsadlariga erishish, bilimi va potensialini rivojlantirish va jamiyatda ishtirok etish maqsadida matnlarni tushunishi, ishlata olishi, ularga baho berishi, ular ustida mushohada yurita olishi va ular bilan aloqaga kirisha olishidir. Matnni tushunish bir qancha jarayonlarni o'z ichiga oladi: matndan ma'lumotni topa olish, eksplitsit va implitsit fikrlarni tushunish hamda inferensiya (xulosalar chiqara olish), matnga baho berish va mushohada yuritish (talqin, ma'lumotlar integratsiyasi). (O'quvchilarimiz o'qish savodxonligi bo'yicha yaxshi natija ko'rsatmagan PIRLS o'qish savodxonligi ramkalarida ham shunday, faqat boshqacharoq klassifikatsiya qilingan).

Ya'ni, o'qish (shunchaki harflarni dekodlash emas, o'qib tushunish) - jo'n jarayon emas. Ko'nikma o'z-o'zidan shakllanmaydi (hatto ona tilida ham), unga o'rgatish kerak. Yana qaytarish bo'lsa ham aytaman, bu ko'nikmalar ona tili fanida rivojlantiriladi. (Adabiyot fani ham matn bilan ishlaydi, lekin badiiy matnni tushunish - boshqacharoq ko'nikma: buning uchun badiiy tur va janrlar, badiiy tasvir vositalari va priyomlar haqida, asar / muallif konteksti haqida ham bilimlar kerak).

Biz 2021-yilgacha boshlang'ich sinflardagi o'qish darslarida asosan badiiy (shunda ham asosan qandaydir "hikmatli") matnlar bilan ishladik. Bunda ham asosan matnni eng quyi darajada tushunish - matndan eksplitsit ma'lumotni chiqarish (kim? nima qildi? qachon? singari) bilan ishladik. Ona tili darslarida esa - boshlang'ich sinflarda ham, o'rta ta'limda ham - urg'uni grammatik qoidalarni tizimli yodlatishga qaratdik. Ya'ni, ta'lim tizimimizda maqsadi o'qish savodxonligini - turli janrdagi, turli shakldagi, turli auditoriya uchun va turli maqsadlarda yaratilgan matnlarni tushunishni - o'rgatish bo'lgan bironta ham fan yo'q. Milliy o'quv dasturida bu holatni to'g'rilashga harakat qilindi, lekin 2023-yilda "Novda" darsliklari joriy qilinishi bilan yana eski holatga qaytildi. (Bu darsliklarni joriy qilayotganlar "4K" haqida nimalar demasin, "Novda"ning 2023-yilgi darsliklarini (o'zbek tilida: ona tili, o'qish, rus tilida: ona tili, o'qish) 2021-yildan oldingi darsliklar bilan solishtirib ko'rsangiz, maqsad va metodik yondashuv bir xil ekanligini, shunchaki "Novda" darsliklari sal rang-barangroq va o'qish savodxonligiga ta'sir qilmaydigan har xil rebuslar-u boshqotirmalar hisobiga sal "qiziqarliroq" ekanligini ko'rish qiyin emas. Bu haqida darslik muallliflaridan biri bayonot ham bergan edi.) Maktabda bolaning o'qish bo'yicha funksional savodxonlik ko'nikmalarini shakllantiradigan bironta ham fan bo'lmasa, bolada ko'nikma qayerdan shakllansin?!

(davomi quyida)

Токи бизда автомобил монополияси бор экан хусусий транспорт ҳамма учун ва хоҳлаган пайтда эриша оладиган восита бўлмайди.

Тирбандликни йўқотиш пиёдалар эркин ҳаракатлана олиши, велосипед, мопедларда юриш учун зарур инфратузилмани яратиш йўли билан ечилиши мумкин. Бу ҳам самарали ҳам экологик фойдали ечим бўлади.

Афсуски бу борада хатто пойтахт Тошкентни ўзи ҳам намуна эмас.

👉 @r_kusherbayev