یارسان و بەكتاشی و عەلەوی
بەپێی دەقی سەرەنجام
نامق هەورامی
دەروێش نەورۆزی سۆرانی مەرەمو:
ئەر كەچم واتەن شا دادەن بەشم
تاجر نەحوجرەی حاجی بەكتەشم
واتە: ئەگەر من هەڵەیەكم كردوە یان خرابم گوتووە ئەوە هۆی كەم شارەزایی منە چونكە من شاگردم لەحوجرەكەی حاجی بەكتەشدا، لێرەدا مەبەست لەحاجی بەكتەش، سوڵتان ئیسحاقی هەورامانە.
لەسەدەی حەوتەم و هەشتەمی كۆچی ئەوكاتەی ئایینی یارسان لەهەوراماندا گەشە دەسەنێت، پیربنیامین رودەكاتە توركستان و لەو وڵاتەدا دەست بە چالاكی ئایینە دەكات.
لەتوركیادا بەكتاش و عەلەویەكان وەك دوو رێبازی ئایینی بەنهێنی سیریمونیای ئایینی خۆیان ئەنجام دەدا بەتایبەت لەدەورانی عوسمانییەكاندا، هەرچەند ئەوكاتە لەناو (یەنی چری )سوپای توركیا، بەكتاشییە لە برەودابوو،دەوڵەتیش پشتیوانی لێ دەكردن، ئەمانە زیاتر لەناوچەكانی (رۆم ئیلی) دەژیان .
توركەكان ئەمەیان بەكار هێنا و بەئێستەشەوە ئەوەیان بڵاوكردەوە كە حاجی بەكتەش توركە، ئەویش بەسود وەرگرتن لەنفوزی ئایینی حاجی بەكتاش لەناو (یەنی چری) دا.
بەمكارە عوسمانییەكان لەو سەردەمەدا و میراتگرەكانیشیان تا ئەمڕۆ دەیانەوێت كێشە لەنێوان بەكتاشیە و عەلەوی دروست بكەن و حاجی بەكتاشیش وەك تورك نیشان بدەن بۆ ئەوەی لەلایەن كورد و عەلەویەكانەوە دژایەتی بكرێت، لەكاتێكدا هیچ پەیوەندییەكی بە توركەوە نییەو بەپێی باوەڕی ئایینی یارسان حاجی بەكتاش هەر هەمان سوڵتان ئیسحاقەو هەرگیز سوڵتانی ئایینی یارسان تورك نییە.
حاجی بەكتاش ناوی تەواوی( محەمەد ئیبراهیم موسای خوراسانییە)و لە نیشاپور هاتوەتە دنیاوە، لای یارسانەكان حاجی بەكتاش هەر هەمان سوڵتان سەهاكی بەرزنجییە و لەپەردیوەر غەیب دەبێت و لەباكوری كوردستان دەردەكەوێت و رێبازی بەكتاشییە دادەمەزرێنێت، وەك ئەوەی لە كتێبی پیرۆزی (سەرەنجام) دا پیر سمایل كەوەلانی كە یەكێك لە حەفتاو دوو پیری هەورامانە
دەفەرموێ:
ئەو بەكتاشیان، ئەو بەكتاشیان
بارگەی شام وستەن ئەوبەكتاشیان
نەپەردیوەردا شام وستەن سڕخان
نەحاجی بەكتاش بروزدا نیشان
نیاش تەریقەت دین عەلەویان
هەفتەنان چەوگا یورتشا زیان
(قایاقسز) بنیام چەوگا بی عەیان
(گول بابا) داود میرد ڕوی مەیدان
(شاهین) بیانی موسی دەفتەر خوان
موستەفا چەوگا نامی شبی (عوریان)
رەمزبار بی عەبدال ئیسمش بی (ویران)
زەردەبام (غەزەڵ) (دەدە) بی سوڵتان
ئەیوەت نامش بی( توراب) ئەو زەمان
هەفتەنان ئید بی چەوگا یورتشان
پادشام هەروەختێ ڕەنگێ دانیشان
واتە: بارگەی سوڵتانئیسحاق ئێستە لەناو بەكتاشییەكاندایە، شا لەپەردیوەردا خۆی پەنهان كردو هاتە ئێرە لەحاجی بەكتاشدا دەركەوتەوەو لێرە بناغەی تەریقەتی عەلەوی دانا و حەوت تەنیش لێرە دۆنیان بەمجۆرە دەركەوت
قایاقسز بوویە دۆنی پیر بنیامین و داوودیش لە گوڵ بابا دا دەركەوت
شاهین لەجێگەی موسی دەفتەردارەو عوریانیش موستەفا داودانە، وێران یان ( عەبدال) دۆنی خاتوونی رەمزبارە ، غەزەڵ دۆنی بابا یادگارە كە بە( زەردەبام) یش ناودەبرێت و (دەدە) ش سوڵتانە
ئەیوەت كە ( شا ئیبراهیمە) لەدۆنی (تورابدا) یەكێكە لەحەوت فریشتەكانی حاجی بەكتاش ، ئەمە ئەو حەوت تەنە بوون كە لێرە لەپەردیوەری هەورامان خۆیان پەنهان كرد و لەوێ دەركەوتن، پادشام هەر كاتێك رەنگێك نیشان دەدات.
عەلەویەكان كەلەناوچەكانی( سیواس، دێرسیم، تكە، زولقەدەر) نیشتەجێن و ئەمانەش زۆربەی ترادیسۆنە ئایینییەكانیان وەك ئەوەی یارسانە، جەم لەلای عەلەویەكان هەمان جەمی یارییە، (سەماع) چۆپی رەمزبارە، سمێل و هتد...
بەبڕوای من لەقۆناغی دووەمی پەردیوەردا لەدەركەوتنی خان ئاتەش ودەركەوتنی كەسانی وەك( شاوەیس قولی و قوشچی ئۆغڵی و محەمەد بێگ) لەناوچەی تورك نشیندا زیاتر زەمینەی چەسپاندنو برەوی ئایینی یارسانی داوە و لەبەرگی عەلەویە و بەكتاشیەدا دەركەوێت.
هەربۆیە دەبینین لەناو عەلەویەكاندا بنەماڵەكان هەر هەمان بنەماڵەكانی یارسانن وەك (ئەبدال بێگ، ئاتەش بێگ، نەبی لی....هتد)
وێنەی جەمخانەیەکی عەلەویەکان لە دێرسیم
https://t.me/hewramanm
