روشنفکری دینی

#عاشورا از سه منظر
تحقیقی درباره یوم کیپور، فضیلت روزه عاشورا، و فضائل بی پایه روز عاشورا
سنگینی بار مصیبت عاشورای سال ۶۱ باعث اشتباهاتی در تفکر رایج شیعه شده است.
منظر اول: به باور یهودیان در یوم کیپور خدا گناه بنی اسرائیل را مورد بخشش قرار داد. پیامبر و مسلمانان سال اول هجرت در مدینه را که یوم کیپور با عاشورا مقارن بود روزه گرفتند. با نزول آیات روزه در سال دوم، روزه واجب مسلمانان به ماه رمضان منتقل شد و از روزه عاشورا رفع وجوب شد، اما جواز آن باقی ماند.
منظر دوم: استحباب روزه عاشورا فتوای اجماعی اهل سنت است. در فقه شیعه مهمترین قائلان به استحباب روزه عاشورا با قید حزن شیخ طوسی، محقق حلی و صاحب جواهر هستند. البته تردیدی در حرمت روزه عاشورا به عنوان تبرک در تاسی به فرومایگان بنی امیه نیست. فضیلت روزه عاشورا نه تنها از پیامبر در منابع فریقین روایت شده بلکه در منابع شیعه مستند به روایات معتبر از ائمه (بعد از فاجعه کربلا) است. کلیه روایاتی که در منع از روزه عاشورا و ارتباط آن با واقعه مولمه سال ۶۱ در منابع شیعی نقل شده اند فاقد اعتبار سندی هستند. اینکه بنی امیه امام حسین را در روز عاشورا به شهادت رساندند به دلیل سوء استفاده از فضیلت روز عاشورا بوده است، آنچنانکه خوارج هم امیرالمؤمنین را در شب قدر به شهادت رساندند، برای سوء استفاده از فضیلت ایام قدر. تلخی شهادت مولای متقیان باعث نشده فضیلت شبهای قدر نفی شود. فضیلت روز عاشورا و استحباب روزه آن امری مستقل از فاجعه قتل فجیع سیدالشهداست، و حساب این دو باید از هم جدا نگاه داشته شود.
منظر سوم: در متون سنی و شیعی فضایل متعددی به این روز نسبت داده شده است، از جمله روایت امام باقر در تهذیب و اقبال مبنی بر اینکه: در این روز توبه آدم و حوا پذیرفته شد، کشتی نوح به ساحل رسید، دریا برای موسی و بنی اسرائیل شکافته شد و فرعون و سپاهیانش غرق شدند، و امام زمان قیام خواهد کرد! در روایت شیخ صدوق از میثم تمار نقل شده که احادیث فضیلت عاشورا جعلی هستند. درباره هیچیک از فضائل روز عاشورا و نیز انکار آنها از هر دو سو روایت معتبری در دست نیست! حساب سیدالشهدا را از ادبیات فربه ساختگی که متاسفانه بخش عظیمی از ادبیات مذهبی ما را تشکیل می دهد باید جدا کرد. ادبیات عاشورایی شیعه نیاز به یک جراحی بسیار سنگین دارد.(محسن کدیور)

حسن فرشتیان
«نهضت حسین: اقامه شریعت؟ یا احیای عدالت؟»
دو خوانش اساسی از حادثه عاشورا وجود دارد. در خوانش اول، حسین شهید امر به معروف و نهی از منکر به معنای مصطلح امروزی و مرتبط به فقه و شرعیات است، و چون یزید فاسق و فاسد بود حسین با وی بیعت نکرد.
در خوانش دوم، حسین شهید عدالت و حریت بود ایستادگی وی در برابر یزید، به خاطر فسق یزید و بی مبالاتی او به شریعت نبود بلکه به دلیل بی عدالتی های اجتماعی و سرکوب کرامت انسانی توسط یزید بود.
تفاوت دو خوانش، در نتیجه کاربردی درس گرفتن از عاشورا نمایان می شود.
بی تردید، حسین که عزیزترین فرد زمان خویش از خاندان پیامبر بود، هنگامی که جانش و عزیزانش را برای امری قربانی می کند، بی تردید، آن امر، از اهمیتی بالا برخوردار است. اگر حسین شهید امر به معروف (با کاهش آن به امور فقه و شریعت) باشد، یا شهید عدالت و کرامت و آزادگی انسان باشد، دو نتیجه متفاوت گرفته می شود.
این سخنرانی، در پی آنستکه پس از بررسی ادله دو خوانش فوق، اثبات کند که حسین، شهید عدالت و کرامت بود. معروف ها و منکراتی که در کلمات وی مورد استناد قرار گرفته است، معروف و منکرات اجتماعی است. حسین بیش از آن که به بی مبالاتی فقهی و شرعی یزید اشاراتی بکند، به ظلم و عدوان و عدم مراعات حقوق مردم تاکید می کند.
مهمترین کلید واژه های گفتار حسین، «عدالت»، «آزادگی» و «کرامت» انسان است.

🍁 🍁 شما چرا برای آشتی بین دین و تجدد به سراغ فقه رفتید؟ یکسری از نقدها به شما این است که مسائلی که شما به دنبال آن هستید قبل از اینکه بخواهند در فقه تعیین ‌تکلیف شوند، باید در فلسفه و کلام ماهیت آنها بررسی شود، اما شما مستقیما به سراغ فقه می‌روید. دلیل اینکه به سراغ فقه رفتید را بفرمایید.

✔️ من در این حوزه دین و دولت کار کردم و بیشترین زمان عمرم صرف دانش سیاسی و علوم حوزوی شده است. تصور من این بود که به دو دلیل باید به فقه و رابطه آن با دولت جدید بیشتر فکر کرد. یک اینکه فقه، تنها دانش عملی ما است که با عمل درگیر است. ما فلسفه می‌خوانیم، ولی هیچ‌گاه در دادگاه‌ها فیلسوف نمی‌بینید، یا در حکومت فیلسوف به معنی غربی نمی‌بینید. در مورد تحریم‌ کردن‌ها، واجب کردن‌ها، الزام کردن‌ها، مجازات‌ها مثل احکام دیه و قتل یا وجوب رأی دادن و موارد دیگر، این فتوای فقهی است که عمل می‌کند نه در واقع نظر و دیدگاه فیلسوفان. این یکی از دلایلی است که من احساس می‌کردم باید رابطه «فقه» و زندگی مدرن را بیشتر کاوش کرد، چون فقه مبنای قانون موضوعه در کشورهای اسلامی است. یا به استناد فقه، با برخی قوانین موضوعه مخالفت، یا با ارجاع به فقه قانون‌گذاری می‌کنند. اگر شما ملاحظه کنید در نظام قانونگذاری کشورهای اسلامی، هر کجا قانونی وجود نداشته باشد به فتواهای مشهور مجتهدین استناد می‌کنیم. این چیزی است که نمی‌توان از آن گذشت.

✔️دومین دلیل این بود که فقه یک دانش است. دانش جدید و قدیم دارد، ولی این چنین نیست که بگوییم همه یک دانش قدیمی است. فلسفه اساس زندگی جدید در غرب است. شما تاریخ فلسفه در غرب از افلاطون تا اندیشمندان جدید همانند راولز یا هابرماس و اینها را در نظر بگیرید. در واقع فلسفه، خود به دو دوره قدیم و جدید تقسیم می‌شده است. کسی نگفته است چون فلسفه قدیم هم بود، الان دیگر به درد نمی‌خورد، بلکه این فلسفه است که تبدیل به فلسفه سیاسی قدیم و جدید اروپا شده است. اگر این چنین نگاه کنیم، فقه یک دانش است و دانش همیشه پوست می‌اندازد و پابه‌پای زندگی حرکت می‌کند، بنابراین اگر بتوانیم توازن تحولات زندگی و دگرگونی ‌ها در دانش فقه را به نحوی تنظیم و دنبال کنیم، زندگی سیاسی از التهاب ویرانگر آن خارج می‌شود.

✔️بنابراین من این بحث را به این دو دلیل در ذهن داشتم؛ یکی اینکه فقه تنها دانش عملی ما است که پایه قانونگذاری، دولت، نهادهای سیاسی است و رفتار مردم را هم تعیین می‌کند و دوم اینکه فقه یک دانش است و ممکن است به قدیم و جدید تقسیم شود، پوست بیندازد و سرانجام هم با دنیای جدید خودش را تطبیق دهد و در عین حال برای آن حرف بزند و شرط بگذارد و قالبی که برای مسلمانان مناسب است را پیدا کند.

🍂گفتگو حجت الاسلام فیرحی با ویژه نامه انقلاب مشروطه روزنامه فرهیختگان، 14 مرداد97.

🔸این چه اسلامی است که ما با آن زندگی می‌کنیم؟

امام موسی صدر: کدام یک از حرکت‌ها و اقدامات شما برخاسته از دین است؟ غیر از اموری که از روی عادت است؟ غیر از نماز و روزه؟ فعالیت، نشست، و برخاست، طرف‌‌داری، حزب و گروه، دشمنی، محبت، رفاقت، مهربانی، عصبانیت، خشونت و ... کدام یک از اینها برخاسته از دین است؟ آیا برای دین خشمگین می‌شوید یا برای خودتان؟ یا برای خانواده‌تان؟ یا برای دوستانتان؟ آیا برای دین چیزی را دوست دارید یا از روی هوی و هوس؟ ... مشکل ما اینجاست.
اگر اختیار دیگران را نداریم، اختیار خودمان را که داریم، آیا اختیار خودمان را هم نداریم؟ امتحان کنیم، تجربه کنیم، تمرین کنیم، از همین امروز تلاش کنیم و چند قدم راه برویم و حس کنیم که در ورای این گام‌ها، خدا و رسول خدا و ولی خدا هستند. گام به گام پیش برویم، بیایید حداقل ما دگرگون شویم و مسلمان.
این چه اسلامی است که ما با آن زندگی می‌کنیم؟ ... باید خدا را ولی خود قرار دهیم، به گونه‌ای که محرک و انگیزه ما در زندگی باشد، یعنی او ما را برانگیزد و بازدارد. در این صورت است که می‌توانیم خود را مسلمان بخوانیم، وگرنه ظاهر دین چیزی جز عادت و بازیچه نیست.

... ادامه دارد / بخش دوم
📖برگرفته از سخنرانی سال ۱۳۴۳ شمسی / کتاب #انسان_آسمان

دو نکته درباره متن زیارت عاشوراء

حسن انصاری

من قبلا درباره اصالت متن زیارت عاشوراء نوشته ام. اینجا لازم نیست آن را تکرار کنم. صرفا دو نکته را در اینجا به اختصار تمام عرض می کنم:

نکته نخست این است که چنانکه قبلا گفته ام باید متن این زیاتنامه را به عنوان مرامنامه شیعیان در دوره اموی و اوائل عصر عباسی دانست. این متن بازتاب دهنده باورها و اندیشه های ضد اموی شیعیان است در دورانی که یاد و خاطره قیام امام حسین (ع) در دل و ضمیر شیعیان به عنوان موتور محرک بر علیه سلطه امویان به کار گرفته می شد و مایه وحدتبخشی به جامعه شیعه بود. امویان ایدئولوژی قدرت پرستانه خود را تحت پوشش اندیشه وحدت جماعت و خلافت اللهی قرار داده بودند و متن زیارت عاشوراء با ادبیاتی برخاسته از عمق متون دینی هم امویان و مذهبشان را به چالش می کشد و هم با اشاره های مکرر به آل محمد مذهب بدیل را نشان می دهد و وحدت بر حول آل محمد را تبلیغ می کند. دو گانه آل محمد و آل ابو سفیان و معاویه در این متن از همینجا ریشه می گیرد. لعن های این متن را هم باید در همین چارچوب دید و فهمید.

نکته دوم: متن زیارت عاشوراء متنی است که تداوم و مشروعیت اندیشه مذهبی و مبانی فکری و دینی و سیاسی بنی امیه را نشانه گرفته است. یزید در این متن تنها یک نام است و در پشت آن کل نظام فکری و دینی امویان و مبلغان فکری آنان و فقیهان و قاضیان سلطه پرست دوران بنی امیه را تداعی می کند. به درستی نشان می دهد که قتل فرزند پیامبر با چه مبانی مذهبی و با چه انحرافی در دین ممکن شد و توجیه یافت و چه کسانی درصدد مشروعیت بخشی به آن بودند. کربلا خلق الساعه پیش نیامد. نتیجه روندی پنجاه ساله بود که در آن سلطه خلیفگان و مبانی بیعت و وحدت جماعت در حول او بر قرآن و سنت پیامبر ارجحیت پیدا کرد و دین ابزار قدرت شد. مسئله متن زیارت عاشوراء مسئله دو نگاه به دین است. این متن منطق احیای دین که بنمایه اصلی هدف امام حسین در عدم قبول بیعت با یزید بود را برآفتاب می کند و دوگانگی منطق دینی بنی امیه را که بر پایه سنت جماعت و بیعت و ادعای خلافت اللهی استوار بود با منطق آل محمد نشان می دهد. با توجه به محتوای سیاسی چنین پیامی در دورانی که این متن تدوین شده ( اوائل سده دوم قمری) است که باید اشارات این متن و توجه به نام ها و تأکیدها را در آن فهمید. به همین دلیل است که معتقدم متن زیارت عاشوراء مرامنامه سیاسی و مذهبی شیعیان در سده دوم قمری بوده است.

با سلام و احترام

تاسوعا و عاشورای حسینی را به همه علاقمندان به اهل بیت ع و عاشقان امام حسین ع تسلیت می گوییم.