Политика

- *Иудаизм*: Құдай — *Яһве*. Иудаизмде Құдай барлық жаратылыстың жаратушысы және ол Израиль халқының қорғаушысы ретінде сипатталады.

б) *Полиотеизм*
*Полиотеизм* — бірнеше құдайға сену. Мысалы, *индуизм* дінінде көптеген құдайлар бар. Бұл құдайлар түрлі аспектілерді, табиғат құбылыстарын немесе өмірдің әртүрлі салаларын басқарады.

в) *Діндердегі Құдайдың рөлі*
Діндерде Құдайдың рөлі әртүрлі түсініледі. Ислам мен христиандық сияқты монотеистік діндерде Құдай әлемнің жаратушысы әрі басқарушысы ретінде қарастырылады. Ал кейбір дәстүрлерде (мысалы, индуизмде) Құдайлардың әртүрлі түрлері мен аспектілері бар, олар әлемнің әртүрлі жақтарын бейнелейді.

Қорытынды
Құдай туралы түсінік *ғылым, философия және діннің* әртүрлі салаларында түрліше қарастырылады. Ғылым табиғаттың заңдары мен құбылыстарын зерттеп, Құдайдың бар болуын дәлелдеуге тырыспайды. Философияда Құдайдың бар немесе жоқ екендігі туралы түрлі көзқарастар (теизм, атеизм, агностицизм) бар. Ал діндерде Құдай әртүрлі түрде сипатталады, бірақ барлық діндерде Құдай әлемнің жаратушысы әрі басқарушысы ретінде қарастырылады.

Бұл сұрақтардың бәрі жеке адамның дүниетанымына, сеніміне және ғылыми немесе философиялық көзқарастарына байланысты әртүрлі жауаптар ала алады.

*Ғылым, философия және дін бойынша Құдай түсінігі* — бұл өте күрделі әрі көп қырлы тақырып, себебі әрбір салада Құдайдың мәні мен рөлі әртүрлі түрде қарастырылады. Дегенмен, әртүрлі көзқарастарды салыстыру арқылы, біз Құдай туралы түсініктердің қалай өзгешеленетінін көре аламыз.

1. *Ғылым және Құдай*
Ғылым табиғаттың заңдарын зерттейді және әлемнің қалай жұмыс істейтінін түсінуге тырысады. Ғылымның басты принципі — эмпирикалық дәлелдер мен тәжірибелер арқылы табиғат құбылыстарын түсіну. Ғылым Құдайдың бар екендігіне немесе жоқтығына қатысты нақты жауап бермейді, себебі Құдай — табиғаттан тыс құбылыс, оны ғылыми әдіспен дәлелдеу немесе жоққа шығару мүмкін емес.

- *Діни ғылым мен ғылым арасындағы қарым-қатынас*: Ғылым мен діннің арасында кейбір адамдар ғылымның табиғат заңдарын зерттеуі мен діннің Құдайды жаратушы және әлемді басқарушы ретінде қарастыруында қарама-қайшылықтар болуы мүмкін деп санайды. Бірақ көптеген ғалымдар Құдайдың бар болуы мен ғылымның бір-біріне қайшы келмейтінін айтады. Мысалы, *Исаак Ньютон* мен *Галилео Галилей* сияқты ғалымдар өздерінің ғылыми зерттеулерін Құдайдың жаратқан әлемінің заңдарын түсіну ретінде қарастырған.

1. *Дүниетаным қалыптастыру*: Философия адамның дүниені қалай қабылдайтынын, неге сенетінін және қалай әрекет ететінін қалыптастырады.

2. *Сананы дамыту*: Философия адамның ойлау қабілетін жақсартып, терең ойлануға, күрделі мәселелерді талдауға мүмкіндік береді.

3. *Моральдық бағдарлар мен құндылықтар*: Философия адамзаттың моральдық негіздерін қалыптастырып, қоғамда дұрыс және әділетті болуды ұсынады.

4. *Өмірдің мәні мен мақсатын іздеу*: Философия адамның өмірінің терең мағынасына қатысты сұрақтарды көтеріп, осы сұрақтарға жауап табуға көмектеседі.

Қорытынды:
Философияның мәні — адамның өмірі мен болмысы туралы терең ойлану, сұрақ қою және сол сұрақтарға жауап іздеу. Ол адамның ақыл-ойын, көзқарасын, дүниетанымын дамытуға, өмірінің мағынасын түсінуге бағытталған. Философия тек теориялық біліммен ғана шектелмейді, ол адамдардың күнделікті өмірінде, өзара қарым-қатынасында, қоғамдағы тәртіп пен әділеттілік туралы ойларында да маңызды рөл атқарады.

Иә, *Альбер Камю* 1957 жылы *Нобель сыйлығын* алған. Ол *әдебиет саласындағы* ең жоғары марапатты өзінің шығармашылығы мен әдебиеттегі үлесі үшін алды. Камюдің шығармалары, әсіресе оның *абсурдизм* мен *экзистенциализм* тақырыптарында жазған еңбектері, кеңінен танылған және оның философиялық көзқарастары әлем әдебиетінде маңызды орын алады.

Альбер Камюдің ең танымал шығармаларының бірі — *«Жүзімшілер» (L'Étranger, The Stranger)* романы және *«Абсурд туралы философиясы»* (мысалы, *«Абсурд пен бостандық»*). Оның шығармалары көбінесе адамның өмірінің мағынасыздығы мен абсурдтығын, өмір мен өлім арасындағы қарама-қайшылықтарды терең ойластырады.

Нобель сыйлығы Камюге әдебиет саласындағы ерекше үлесі үшін берілді, бірақ ол философиялық ойларды әдебиет арқылы жеткізудің ерекше әдісін қолданған.

Философия – адамзаттың болмыс, ой, таным, ақиқат, мораль, қоғам және табиғат туралы ең терең және іргелі сұрақтарға жауап іздейтін ғылым мен даналық жүйесі. Философия грек тіліндегі “philos” (сүю) және “sophia” (даналық) деген сөздерден құралған, яғни “даналықты сүю” деген мағынаны білдіреді.

Философияның негізгі сұрақтары:
1. Болмыс туралы: Адам мен әлемнің табиғаты қандай? Барлық нәрсе қалай пайда болды?
2. Таным туралы: Ақиқат деген не? Біз шындықты қалай біле аламыз?
3. Этика туралы: Жақсылық пен жамандық деген не? Қалай дұрыс өмір сүру керек?
4. Эстетика туралы: Әдемілік пен өнердің мәні қандай?
5. Саясат туралы: Қоғамды қалай ұйымдастыру керек? Әділдік деген не?
6. Метафизика: Материалдық және материалдық емес құбылыстардың негізі не?

Философияның салалары:
1. Онтология (болмыс философиясы) – болмыстың табиғатын зерттейді.
2. Гносеология (таным теориясы) – білімнің шығу тегі, әдістері мен шектеулерін қарастырады.
3. Этика – мораль, адамгершілік, құндылықтарды зерттейді.
4. Эстетика – сұлулық, өнер, эмоциялар туралы философиялық ілім.
5. Логика – дұрыс ойлау заңдарын және дәлелдеу әдістерін зерттейді.
6. Саясат философиясы – билік, қоғам және әділеттілік туралы сұрақтарға жауап іздейді.

Философияның ерекшеліктері:
• Жалпылық: Философия нақты құбылыстарға ғана емес, жалпыға ортақ сұрақтарға жауап іздейді.
• Сыншылдық: Қабылданған көзқарастарды сыни тұрғыдан қарастыру.
• Рефлексия: Философия адамның өз ойлары мен ұғымдарына терең үңілуін талап етеді.
• Шексіздік: Философияның сұрақтары ешқашан толық шешілмейді, әр дәуір өз сұрақтарын қойып, өз жауаптарын ұсынады.

Философияның пайда болуы:

Философия шамамен 2500 жыл бұрын Ежелгі Грецияда пайда болды. Ең алғашқы философтар ретінде Фалес, Гераклит, Парменид, және Сократ сияқты ойшылдарды атауға болады. Олар әлемнің табиғатын, өмірдің мәнін және адамзаттың орнын түсіндіруге тырысты.

Неліктен философия маңызды?
• Философия адамға дүниені тереңірек түсінуге, сұрақтар қоюға және өз көзқарасын қалыптастыруға көмектеседі.
• Ол сыни ойлауды дамытады және ғылыми, діни, этикалық көзқарастардың негізін қалайды.
• Философия өмірдің мәні мен мақсатын іздеуге бағыт береді.

Қорытынды:
Философия — бұл тек ғылым ғана емес, сонымен бірге ойлау мәдениеті, даналықты іздеу және өз-өзіңді танудың құралы. Ол адамзаттың рухани дамуында маңызды рөл атқарып, әрқашан өзекті болып қала береді.

Гуманизм — адамды орталыққа қоятын философиялық, этикалық және мәдени қозғалыс. Оның негізгі идеясы — адамның құндылығы мен құқықтарын жоғары бағалау, оның ақыл-ойы, еркіндігі, шығармашылық қабілеттері мен әлеуметтік жауапкершілігін құрметтеу. Гуманизм адамды табиғаттың бөлінбес бөлігі ретінде қарастырады және қоғамның дамуына және адамгершілік нормаларына көңіл бөледі.

Гуманизмнің негізгі принциптері:
1. Адамның құндылығы мен қадір-қасиеті: Гуманизм адамның ішкі құндылығын, даралығын, әлеуметтік қатынастарын және білім мен этиканың маңыздылығын мойындайды.
2. Адамның еркіндігі мен жауапкершілігі: Әр адам өз іс-әрекеттері үшін жауапты және өз болмысын өзі қалыптастыруы тиіс.
3. Ақыл-ой мен білімнің маңызы: Гуманизм ақыл-ойды, ғылымды және білімді дамытуды насихаттайды. Бұл адамның өмірін жақсартуға және қоғамды дамытуға мүмкіндік береді.
4. Әділдік пен теңдік: Гуманистер барлық адамдардың құқықтарының теңдігін, әділдік пен әлеуметтік теңдікті қолдайды.
5. Қоғамдық және моральдық жауапкершілік: Адам өз қоғамына, оның дамуына, әл-ауқатына жауапты болып, моральдық әрі этикалық нормаларды сақтауы керек.

Гуманизмнің тарихи дамуы:
• Антикалық кезең: Гуманизмнің алғашқы негіздері Ежелгі Греция мен Римде қалыптасты. Осы дәуірде адамның ақыл-ойы мен еркіндігі жоғары бағаланды.
• Қайта өрлеу дәуірі: Ренессанс (15-16 ғасырлар) гуманизмнің жаңарған кезеңі болып табылады. Бұл кезеңде адамзат мәдениеті мен өнері жоғары бағаланып, адамның еркіндігі мен білімге деген құштарлығы артты.
• Жаңа уақыт: Жаңа кезеңде гуманизм жеке тұлғаның құқықтары мен еркіндігін қорғауға, демократия мен құқықтық мемлекет құруға бағытталды.

Қазіргі гуманизм:

Қазіргі гуманизм негізінен ғылыми көзқарасқа сүйенеді және адамды жоғары интеллект пен моральдық қадір-қасиетке ие бола отырып, өзінің өмірі мен болашағына жауапты деп санайды. Сонымен қатар, гуманизм қазіргі әлемде адам құқықтары мен теңдік, әлеуметтік әділеттілік, табиғатпен үйлесімділік мәселелерін шешуге ықпал етеді.

Қорытынды:

Гуманизм адамның қадір-қасиеті мен құндылығын, оның еркіндігін және білім мен ақыл-ойдың маңызды рөлін атап өтетін философиялық ағым. Бұл философияның басты мақсаты — адамның және қоғамның дамуындағы ізгілік пен әділдікті насихаттау.

Экзистенциализм философиясы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін кеңінен тарала бастады, бірақ оның пайда болуы соғысқа дейінгі кезеңдермен байланысты. Экзистенциализм адамның өмірі мен еркіндігін, жеке тұлғаның өмірдің мәні мен мақсатын іздеудегі мәселелерін қарастырады. Бұл философияның негіздері XIX ғасырда, әсіресе Кьеркегор мен Ницше сияқты философтардың еңбектерінде қалыптаса бастады.

Дегенмен, екінші дүниежүзілік соғыс экзистенциализмнің кеңінен танылуына және қоғамда үлкен ықпалға ие болуына себеп болды. Соғыс кезінде және соғыстан кейінгі кезеңде адамның өмірінің абсурдтығы мен мағынасыздығы туралы ойлар маңызды орын алды. Бұл философияның көрнекті өкілдері, мысалы, Жан-Поль Сартр мен Альбер Камю, соғыстан кейінгі дағдарыс, гуманизм мен адамның болмысын терең түсіну қажеттілігіне жауап ретінде өздерінің шығармаларын жариялады.

Экзистенциализмнің пайда болуы мен дамуының себептері:
1. Жаһандық дағдарыс: Екінші дүниежүзілік соғыс адамзаттың моральдық және рухани дағдарысқа ұшыраған кезеңі болды. Соғыс, адам өмірінің абсурдтығы, жаппай қырғын және соғыс кезіндегі моральдық қайшылықтар экзистенциалистік философияның дамуына әсер етті.
2. Жеке тұлға мен еркіндік: Соғыстың нәтижесінде адамзат болашақтың белгісіздігі мен өмірдің мәнсіздігі туралы терең ойларға берілді. Бұл философияда адам өзінің өмірі мен шешімдері үшін жауапкершілікті өз мойнына алуы керек деген тұжырым қалыптасты.
3. Қоғамдық және мәдени өзгерістер: Соғыс адамзаттың қоғамдағы және мәдениеттегі түсініктерін қайта қарауына себеп болды. Экзистенциалистер адамның қоғамда тұтастай анықталған нормалар мен мәндерге тәуелді болмауы керектігін және әрбір адам өз болмысын өзі анықтауы керек екенін айтып, қоғамға қарсы тұруды насихаттады.

Қорытынды:

Экзистенциализм философиясы екінші дүниежүзілік соғысқа байланысты толық қалыптасқан жоқ, бірақ соғыс оның танылуына және дамуына зор әсерін тигізді. Соғыстың адам өміріне әсері мен қоғамның дағдарысы экзистенциализмнің кеңінен қабылдануына себепші болды.

Сизиф туралы аңыз — грек мифологиясындағы әйгілі аңыз, Сизифтің құдайлармен жасасқан келісімдер мен олардың шешімдеріне қарсы әрекеттері үшін жазалануы туралы баяндайды. Бұл аңыз негізінен оның құдайлардан алған жазасы мен сол жазаны мәңгілік қайталап орындауына байланысты.

Сизифтің тарихы:

Сизиф — Коринф патшасы, өте ақылды әрі айлакер тұлға ретінде сипатталады. Ол өзінің әдіс-тәсілдерімен адамдары мен құдайларды алдап, көптеген қиыншылықтардан құтылып жүрді. Алайда, оның әрекеттері құдайлардың ашуын туғызды.
1. Құдайлармен алдау: Сизифтің айлакерлігі мен алдау арқылы ол көбінесе құдайлардың заңдары мен әмірлеріне қайшы әрекеттер жасады. Мысалы, ол өлімнің құдайы Танатос пен Мойраларды алдап, өлімнің өзін басқаратын құдайларды қармалып, өз өлімін ұзартуға тырысты. Ол Танатосты тұтқындап, адамдардың өлуін тоқтатты, нәтижесінде адамдар өмір сүруді тоқтатып, өлім мәселесін шешу қиынға түсті.
2. Құдайлардың қаһары: Сизифтің осы әрекеттері құдайларды қатты ашуландырды. Олар оны өлтіру үшін жаза тағайындады. Бірақ Сизиф өз өмірін қайтадан ұзартуға және өз қателіктерінен құтылуға түрлі айла-амалдармен жол табуға тырысты.
3. Жазасы: Сизифтің жазасы өте ауыр әрі ерекше болды. Зевс оның өмірін мәңгілікке жазалауды шешті, және Сизифке үлкен тасқа таудың ең биік шыңына дейін көтеруді міндеттеді. Бірақ та Сизиф бұл тасты таудың шыңына көтерген кезде, тас әрқашан оның қолынан қайтадан төмен түсіп кететін еді. Бұл процесс қайталанып отырды, Сизиф әрқашан жоғары көтерілген тасты қайтадан төмен түсіріп, жұмысы ешқашан аяқталмайтын еді.

Аңыздың философиялық мәні:

Сизифтің жазасы — оның өз өміріндегі мәнсіздікті, қайталанатын әрі нәтижесіз әрекеттерді бейнелейді. Бұл аңыз философиялық тұрғыда адам өмірінің абсурдтығын, тұрақты және қайталап отыратын күрестер мен қол жетпейтін мақсаттарды көрсету үшін жиі қолданылды.

Альбер Камюдің “Сизиф туралы мифі” атты еңбегінде Сизифтің өмірін абсурдтық философияның метафорасы ретінде қарастырады. Камюдің пікірінше, адам өмірі өз мақсатын табуға тырысқанымен, өмірдің мағынасыздығы оның болашағының үмітсіз болатынын көрсетеді. Алайда, Камю Сизифтің өз ісін тоқтатпауын және өмірінің маңыздылығын өзі жасап жатқан әрекетте іздеуді жақтайды. Сизиф өзінің жазасына қарсы емес, бірақ оны қабылдай отырып, өмірін жалғастырады.

Қорытынды:
Сизиф туралы аңыз — адамның өмірдегі қиындықтары мен абсурдты қайшылықтары туралы терең ой салады. Оның тасты көтеруінің қайталануы мен мәңгілікке аяқталмайтын ісі адам өміріндегі мақсатқа жету жолындағы үнемі қайталанатын қиындықтар мен ізденістерді бейнелейді.

Экзистенциализм – бұл философиялық бағыт, адамның өмірінің мәні, еркіндігі, абсурдтығы және жауапкершілігі мәселелеріне назар аударады. Экзистенциалистер өмірдің алдын ала белгіленген мәні жоқ екенін және әр адамның өзі өз өміріне мән беруі тиіс екенін айтады.

Экзистенциализмнің басты қағидалары:
1. Өмірдің мәнсіздігі: Экзистенциалистер өмірдің ішкі мәні жоқ деп санайды. Әлем абсурдты және ретсіз болып табылады, бірақ адам оны өзгерту немесе өз өмірінің мәнін құру үшін әрекет етуі керек.
2. Еркіндік: Адамда еркіндік бар, бірақ бұл еркіндікпен бірге үлкен жауапкершілік те келеді. Әр адам өз таңдауымен өмірін анықтайды.
3. Жауапкершілік: Әрбір адам өз іс-әрекеттері мен шешімдері үшін толық жауапты болады. Осы еркіндік пен жауапкершілікті түсіну адамға өмірде мағына табуға көмектеседі.
4. Абсурд: Өмірдің мәнін іздеу мен осы мәнге жету жолында адамның шек келтірілген мүмкіндіктері мен әлемнің абсурдтығы арасындағы қайшылық экзистенциалистік философияның негізі болып табылады. Камю осы тақырыпты ең терең әрі көркем түрде ашқан.

Экзистенциализм мен “өмір сүру керек пе?” сұрағы:

Экзистенциализм осы сұраққа ерекше назар аударады. Әдетте экзистенциалистер өмірдің мәні жоқ деп санайды, бірақ бұл адамдарға өмірден бас тартуға немесе үмітсіздікке ұрынуға негіз бола алмайды. Камюдің «Сизиф туралы миф» атты еңбегінде, ол адамның өмірі мен оның мағынасыздығы туралы жазғанымен, адамға үмітсіздікке бой алдырмай, өз өмірінің мәнін өзінше құруды ұсынады. Ол Сизифтің тасын қайта-қайта көтеріп жүруі сияқты, өмірдің күрделі және қиын жолында адам өзін табуға және толыққанды өмір сүруге тырысуы керек деген пікір айтады.

Қорытынды:

Экзистенциализм өмірдің мәнін алдын ала белгілеп немесе сырттан таппай, әр адамның өз таңдаулары мен әрекеттері арқылы өміріне мән беруі керек екенін айтады. Сондықтан өмір сүру керек — бірақ бұл сүру адамның өз еркі мен таңдауы арқылы, өмірдегі қиындықтарға қарамастан, оны толыққанды, жауапкершілікпен және өзін-өзі түсіну арқылы жасау керек.

Индивид – бұл жеке тұлға, яғни жеке адамның бірегей және дара элементі. Бұл термин адамның әлеуметтік топ немесе қоғам мүшесі ретінде емес, жеке жеке тұлға ретінде қарастырылады. Индивид адамның психологиялық, физиологиялық және әлеуметтік сипаттамаларын қамтитын жеке тұлға ретінде анықталады.

Индивидтің негізгі сипаттамалары:
1. Жеке болмыс: Индивид – бұл тек өзіне тән қасиеттері, мінез-құлқы, ойлары мен сезімдері бар жеке тұлға.
2. Даралық: Индивидтің даралығы оның өзгешеліктері мен жеке ерекшеліктерінен көрінеді. Ол қоғамдағы немесе топтағы басқа адамдардан ерекшеленетін тұлға болып табылады.
3. Әлеуметтік контекст: Әдетте, индивид қоғамның немесе топтың бір бөлігі ретінде өмір сүреді, бірақ оның жеке қалаулары, пікірлері мен шешімдері маңызды. Индивид әлеуметтік және мәдени ортада қалыптасады.

Индивид пен тұлға:
• Индивид көбінесе жеке адамның биологиялық, физиологиялық және психологиялық аспектілерін білдіреді.
• Тұлға – бұл индивидтің әлеуметтік сипаттамалары мен қоғамдағы рөліне қатысты кеңірек ұғым. Тұлға — адам өмірінің әлеуметтік жақтарын көрсететін ұғым, оның мінезі, этикалық құндылықтары мен қоғам алдындағы жауапкершіліктері.

Философия мен әлеуметтанудағы рөлі:
• Философияда: Индивидтің жеке және қоғаммен қарым-қатынасын зерттеу маңызды. Индивидтің еркіндігі, өзін-өзі анықтауы және оның қоғамдағы орны мәселелері экзистенциализм мен гуманизм философиясында жиі қарастырылады.
• Әлеуметтануда: Индивидтің әлеуметтік ортадағы рөлі, қоғамдағы құрылым мен топтармен байланысы зерттеледі.

Қысқаша:
Индивид – бұл жеке тұлға, оның жеке қасиеттері мен ерекшеліктері бар. Бұл ұғым адамның қоғамнан немесе әлеуметтік топтан тәуелсіз, бірақ онымен байланысты болмысын сипаттайды.

Сартрдың шығармалары:
• “Болу мен болмау” (1943) — философиялық еңбегі, онда ол адамның еркіндігі мен жауапкершілігін, сонымен қатар қорқыныш пен абсурдты терең талдайды.
• “Еркіндік туралы әңгімелер” — оның философиялық көзқарастарын бейнелейтін әдеби шығармалар.
• “Жерлеу” және “Сайтан” пьесалары — экзистенциализмді көркем әдебиетте көрсетуі.

Сизиф — грек мифологиясындағы кейіпкер, Қорқыт атаның ұрпағы деп саналатын, өзі жасаған қателіктер мен құқық бұзушылықтары үшін мәңгілікке жазаланған патша. Ол өзінің құдайлармен күресі мен алаяқтық әрекеттері үшін айыпталып, мәңгілікке үкім шығарылған.

Сизифтің мифі:

Сизиф құдайлардан қорықпай, өз әрекеттерімен адамдар мен құдайларды алдап жүретін патша болған. Ақырында Зевс оған өлімнің құдайы Танатос пен Мойраларды алдап, өлімге қатысты заңдарды бұзғаны үшін жазасын тартуды бұйырды. Сизифтің жазасы — үлкен тас үйіп шығып, оны таудың басына көтеру болды, бірақ әрбір рет ол тас шыңға жеткен сайын қайтадан төмен түсіп кететін, сондықтан оны мәңгілікке қайталанатын еңбекке мәжбүрлеген.

Камюдің “Сизиф туралы мифі”:

Альбер Камю өзінің «Сизиф туралы миф» эссесінде Сизифтің жазасын адам өмірінің абсурдтығын көрсететін метафора ретінде пайдаланады. Камюдің ойынша, Сизифтің өмірі ешқандай мән-мағынасы жоқ, себебі ол ешқашан мақсатына жетпейді, бірақ оған қарамастан Сизиф үмітсіздікке бой алдырмай, өз жұмысын жалғастыра береді. Камю бұл мифті адамның өміріндегі мәнсіздік пен абсурдтықты сипаттау үшін қолданады: адам өз өмірінің мәнін табуға тырысса да, ешқашан толық қанағаттануға қол жеткізе алмайды.

Қысқаша:
Сизиф — грек мифологиясындағы кейіпкер, мәңгілікке қайталанатын ауыр жұмысқа тартылған адам, оның мифі абсурдты өмір мен күрес туралы философиялық түсініктерді бейнелейді.

Пессимизм – бұл әлемге немесе өмірге теріс, күмәншіл көзқарас. Пессимистік ойлау үрдісі адамдардың немесе жағдайлардың болашағына қатысты үмітсіздік пен қанағатсыздықты білдіреді. Пессимисттер әдетте қиындықтарды, жағымсыз жағдайларды немесе мүмкін болатын теріс нәтижелерді көреді.

Пессимизмнің негізгі сипаттамалары:
1. Жағымсыз көзқарас: Пессимизм дүниеге немесе өмірге теріс, көңілсіз көзқараспен қарауды білдіреді. Пессимистік адам болашаққа, адамдарға және оқиғаларға күдікпен қарайды.
2. Үмітсіздік: Пессимистер жиі болашақта жақсару немесе өзгеріс болмайтынына сенеді, олар өмірдің қиындықтары мен ауыртпалықтарын жеңудің мүмкін еместігін ойлайды.
3. Қиындықтар мен теріс нәтижелерге назар аудару: Пессимистік көзқарас адамдардың болашағын немесе жағдайларды үнемі теріс түрде бағалауды қамтиды. Олар жағымды жақтарды емес, керісінше, мүмкін болатын қиындықтар мен жағымсыз нәтижелерді көріп, соған алаңдайды.

Пессимизм мен оптимизм:
• Пессимизм: Әлемнің немесе өмірдің теріс, күрделі тұстарына назар аудару.
• Оптимизм: Керісінше, оптимистік көзқарас адамдар мен жағдайларды жақсы жағынан, болашаққа үмітпен қарауды білдіреді.

Пессимизмнің философиялық маңызы:

Пессимизм философияда көбінесе өмірдің мәнсіздігі, адамдық тағдырдың ауыртпалықтары және әлеуметтік әділетсіздіктер сияқты мәселелермен байланысты. Мысалы, Артур Шопенгауэр мен Фридрих Ницше пессимистік философияның негізін қалаушылардың бірі болып табылады. Олар адамның өміріндегі қайшылықтарды, қасіретті және күрделі мәселелерді зерттеген.

Қысқаша:
Пессимизм – өмірдің теріс жақтарына назар аудару және болашаққа үмітсіздікпен қарау. Пессимистік көзқарас адам мен әлемнің қиыншылықтары мен күмәнді тұстарын басты назарға алады.

Абсурд (латын тілінен absurdus – «мағынасыз», «ақылға сыймайтын») – логика мен табиғат заңдарына қайшы келетін немесе түсініксіз, мәнсіз жағдайларды сипаттайтын ұғым. Абсурд көбінесе адам өмірінің мәнін немесе әлемнің ретсіздігін көрсету үшін қолданылады. Бұл ұғым философияда, әдебиетте, театрда және күнделікті өмірде кездеседі.

Абсурдтың негізгі сипаттамалары:
1. Логикалық қайшылықтар: Абсурд – бұл негізінен ақылға сыймайтын, түсініксіз немесе өзара қайшы келетін ойлар мен жағдайлар. Мысалы, бір адам бірнеше жерге бір уақытта бола алмайды, бірақ абсурдты логикада бұл мүмкін сияқты көрінуі мүмкін.
2. Мәнсіздік: Әдетте абсурд адам өмірінің мағынасыздығы немесе әлемнің хаосы туралы ойлармен байланысты. Адамдардың өмірі мен әрекеттері көбінесе абсурдтық көрінуі мүмкін, өйткені олардың мәні мен мақсаты сұрақ тудырады.
3. Экзистенциализмде абсурд: Бұл философиялық бағытта абсурд адамның өмірінің мәнін іздеуге деген ұмтылысының өзі ақылға сыймайтыны немесе толық қанағаттанарлық жауап жоқ екендігіне әкелетіндігін көрсетеді. Бұл мәселені ең жақсы білдірген философ – Альбер Камю, ол «абсурдты адам» деген ұғымды дамытты. Камюдің ойынша, абсурд адам өмірінің мәнін іздеуге тырысқанымен, ол ешқашан толық жауап ала алмайтынын сезінеді.

Абсурдтың қолданылуы:
• Әдебиетте: Абсурд әдебиетінде (мысалы, Камюдің «Шетел» романы, Самюэль Беккеттің «Қожайындар» пьесасы) өмірдің мағынасыздығы, адамның өз болмысын іздеу мен қоғамдағы орынға қарсы күресі қарастырылады.
• Театрда: Абсурд театры (мысалы, Беккеттің шығармалары) адамның тіршілігі мен тіршілік етуінің абсурдтығын, оған тап болатын қиындықтар мен өзара әрекеттердің мәнсіздігін

Резистенция (лат. resistentia – «қарсылық, төзімділік») – қандай да бір сыртқы әсерге, өзгерістерге немесе қысымға қарсы тұру қабілеті. Бұл ұғым әртүрлі салада қолданылады және әртүрлі мағынаны білдіруі мүмкін.

Резистенцияның негізгі мағыналары:
1. Медицинада:
• Ағзаның бактерияларға, вирустарға, дәрі-дәрмектерге немесе басқа да зиянды факторларға қарсылық көрсету қабілеті.
• Мысалы, антибиотикке резистенттілік – бактериялардың антибиотикке төзімді болуы.
2. Биологияда:
• Өсімдіктер мен жануарлардың сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына (суық, құрғақшылық, инфекциялар) бейімделуі немесе қарсы тұруы.
3. Физикада:
• Материалдың электр тогына немесе басқа физикалық күштерге қарсыласу қабілеті.
• Мысалы, электрлік резистенция – электр тогының өтуіне қарсыласу қасиеті.
4. Психологияда:
• Адамның немесе топтың стресске, қысымға немесе сыртқы әсерлерге төзімділігі.
• Мысалы, адамның қиын жағдайларға бейімделу қабілеті.
5. Әлеуметтану мен саясатта:
• Белгілі бір топтың немесе жеке адамның әлеуметтік, саяси немесе мәдени өзгерістерге қарсылық көрсетуі.
• Мысалы, отарлық билікке қарсы халықтың қарсылық көрсетуі.

Қысқаша:
Резистенция – сыртқы факторларға немесе қысымға қарсы тұру, төзімділік көрсету қабілеті. Ол биологиялық, физикалық, психологиялық немесе әлеуметтік тұрғыда қолданылады.

Гуманизм – адамның қадір-қасиетін, құқықтары мен еркіндігін жоғары қоятын, оның өмірін, шығармашылығын және әлеуетін дамытуға бағытталған философиялық және мәдени көзқарас. Бұл ілім адамды қоғамның, табиғаттың және тарихтың басты құндылығы ретінде таниды.

Гуманизмнің негізгі идеялары:
1. Адам – басты құндылық: Адамзаттың ақыл-ойы, сезімдері, бостандығы мен шығармашылық әлеуеті ең жоғары маңызға ие.
2. Әлеуметтік әділеттілік: Әрбір адам тең құқықтар мен мүмкіндіктерге ие болуы керек.
3. Адам құқықтары: Адамның өмір сүруге, еркіндікке және бақытқа ұмтылуға құқығы бар.
4. Білім мен ғылым: Гуманистер адамның ақыл-ойын жетілдіру және қоғамның дамуын ілгерілету үшін білім мен ғылымды қолдайды.
5. Толеранттылық: Әртүрлі мәдениеттер мен көзқарастарға құрметпен қарау.

Гуманизм тарихы:
• Антикалық дәуір: Гуманизмнің алғашқы белгілері Ежелгі Греция мен Римде пайда болды. Сол кездегі философтар адамның ақыл-ойы мен моральдық қасиеттерін жоғары бағалады.
• Қайта өрлеу дәуірі: Гуманизм қайта өрлеу кезеңінде ерекше дамыды. Леонардо да Винчи, Микеланджело, Эразм Роттердамский сынды қайраткерлер адамның шығармашылық әлеуетін және рухани байлығын дәріптеді.
• Қазіргі заман: Гуманизм демократия, адам құқықтары және әлеуметтік әділеттілік сияқты идеяларды қолдай отырып, қазіргі заман философиясы мен мәдениетінің негізіне айналды.

Гуманизмнің маңызы:
• Адамзаттың бірлігін нығайтады.
• Әлемдік мәдениеттер мен діндер арасындағы диалогты жақтайды.
• Қоғамды моральдық және рухани тұрғыда дамытуға ықпал етеді.

Қысқаша:
Гуманизм – адамды ең басты құндылық деп санайтын және оның бостандығын, құқықтарын, шығармашылығын және өмірін жақсартуға бағытталған көзқарас. Бұл ілім адамның мүмкіндіктерін жүзеге асыруды және оның жеке басын құрметтеуді насихаттайды.

Экзистенциализм – бұл адамның жеке тәжірибесі мен еркіндігін, өмірдің мәнін іздеуді басты назарға алатын философиялық бағыт. Бұл ілім 19–20 ғасырларда пайда болды және әсіресе адамның өмірдегі орны мен жауапкершілігі туралы сұрақтарды зерттейді.

Экзистенциализмнің негізгі идеялары:
1. Адам – еркіндік иесі: Адам өзінің өмірін таңдау және шешім қабылдау арқылы қалыптастырады. Ол өз тағдырына өзі жауапты.
2. Өмірдің мәні: Экзистенциалистер өмірдің алдын ала анықталған мәні жоқ деп санайды. Адам өзі өмірге мағына бере алады.
3. Жалғыздық: Адам өзінің жеке болмысы мен шешімдері алдында жалғыз қалады.
4. Қорқыныш пен абсурд: Адам өмірдің мәнсіздігін сезініп, абсурдтық пен белгісіздікке тап болады, бірақ сол арқылы өзін табуға ұмтылады.
5. Автентичность: Адам өзі болуға тырысуы керек және сыртқы қысымдарға немесе қоғамның күтуіне емес, ішкі шынайы болмысына сүйенуі керек.

Экзистенциализм өкілдері:
• Серен Кьеркегор – экзистенциализмнің бастаушыларының бірі. Ол сенім, еркіндік және таңдау мәселелерін зерттеген.
• Жан-Поль Сартр – адам өзінің өмірін өзі қалыптастыратынын және “өмір сүру мәннен бұрын” деген ұстанымды алға тартқан.
• Альбер Камю – өмірдің абсурдтығы және оған қарсы тұру туралы идеяларды дамытқан.
• Мартин Хайдеггер – адамның болмысы және өмір сүрудің мағынасы туралы философиялық сұрақтарды көтерген.

Экзистенциализмнің маңызы:

Бұл бағыт адамға өзін-өзі түсінуге, өмірдің мәнін іздеуге және еркіндік пен жауапкершілікке терең қарауға көмектеседі. Экзистенциализм өнерде, әдебиетте және психологияда да үлкен ықпал етті.

Қысқаша:
Экзистенциализм – адамның еркіндігі мен жауапкершілігін, өмірдің мәнін іздеуді зерттейтін философиялық ілім. Бұл бағыт әрбір адамға өзінің болмысын өзі анықтау құқығы мен міндеті бар екенін үйретеді.

Самиздат (орысша сам себя издаёт – «өзін-өзі шығару») – кеңестік кезеңде және басқа да цензура қатаң елдерде ресми рұқсатсыз, жеке адамдардың өздері қолмен немесе жасырын техникалық құралдармен кітаптар, мақалалар, өлеңдер, хаттар және басқа да материалдарды көбейтіп, тарату әрекеті.

Самиздаттың ерекшеліктері:
1. Цензурадан тыс таралым: Ресми баспаларда басылуға тыйым салынған шығармаларды өз қолдарымен көшіріп, таратқан.
2. Көбейту әдістері: Әдетте мәтіндерді жазу машинкаларымен (печатная машинка), кейінірек ксерокстермен көбейткен.
3. Мазмұны: Қоғамдық-саяси мәселелер, оппозициялық ойлар, адам құқықтарын қорғау, әдеби шығармалар және басқа да цензураға ұшыраған тақырыптар.
4. Қауіп-қатер: Самиздатпен айналысу билік тарапынан қудалауға, қамауға алу немесе басқа жазаларға әкелуі мүмкін еді.

Самиздаттың мақсаты:

Самиздат арқылы адамдар қоғамдағы әділетсіздікке, цензураға, шектеулерге қарсы тұрды және еркін ой мен ақпаратты таратуға тырысты. Ол халықтың ішіндегі пікірталастарды дамытуға және тоталитарлық жүйеге қарсы тұруға көмектесті.

Тарихи маңызы:

Самиздат кеңестік кезеңдегі сөз бостандығының жоқтығына қарсы күрестің символына айналды. Белгілі шығармалар қатарында Александр Солженицынның “Архипелаг ГУЛАГ”, Андрей Сахаровтың эсселері, диссиденттік манифестер және т.б. болды.

Қысқаша:
Самиздат – ресми цензураға қарамастан, еркін ой мен тыйым салынған ақпаратты тарату әдісі. Ол цензуралық қысым жағдайында халықтың шындықты білуге деген ұмтылысын көрсетеді.