سخنی در باره نگارش زندگینامه خاندانهای حکومتگر در ایران
با یاد دکتر زهرا شجیعی
دوم آذر ۱۴۰۰
محمود فاضلی بیرجندی
در ایران تا پیش از پایان فرمانروایی پهلوی رسمی بود که برخی اهل قلم مقاله ها و کتابهایی در باره زندگانی مقامات مملکتی می نوشتند. دیرپاترین جاهایی که هر از گاهی بدین مهم دست می یازید نامه هفتگی خواندنیها بود. خواندنیها شرح احوال رجال را با جد و هزل ویژه خودش می نوشت که خواندنی بود.
جز نویسندگان خواندنیها دیگرانی که دست به نگارش احوال مقامات می زدند کم نبودند.
ابراهیم صفایی شاید از نامدارترین آن کسان بود که یکچند رساله های کوچک در باره مقامات روزگار خودش و برخی مقامات قاجاری نوشت.
دیگر ابوالحسن احتشامی بود که مجموعه مقالاتی در احوال بیش از 20 تن از رجال عصر پهلوی نوشت و سال 1328 آن را در کتابی با عنوان بازیگران سیاست انتشار داد. آقای احتشامی گزارشهایش را با زبانی نوشت که آغشته به طنز و نقد هم بود.
دکتر نصرالله شیفته هم کتابی نوشت و بدان عنوان بیوگرافی 81 نماینده ملت داد. کتاب او چون دیگر نوشته هایش ارزش استناد نداشت.
عطاالله فرهنگ قهرمانی در دهه 1340 کتابی انتشار داد با عنوان: اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از مشروطیت تا دوره 24 قانونگذاری. کتاب آقای قهرمانی فقط اسامی نمایندگان را در برداشت.
جز اینها نویسنده ای که زندگی نامه از رجال نامدار نوشت ابراهیم خواجه نوری بود. او کتاب هایی با عنوان بازیگران عصر طلایی نوشت که درخشید. آقای خواجه نوری وارد تحلیل رفتارهای شخصی و حکومتی مقامات هم شد و سبک تازه ای گذاشت.
اواخر دهه 1340 دوره کتاب های شرح حال رجال ایران به قلم مهدی بامداد چاپ و منتشر شد که جامع احوال رجال سده های سیزدهم و چهاردهم بود. کاری بس خوشایند که بسیار هم مورد نیاز اهل پژوهش بود و تا کنون بارها چاپ شده است.
پس از آن حسن مرسلوند چهار جلد کتاب با عنوان زندگینامه رجال و مشاهیر ایران نوشت. کار آقای مرسلوند به وزن و وثاق کتاب های آقای بامداد نبود. اما کسانی را معرفی کرد که در کار آقای بامداد نیامده بودند.
خانم دکتر زهرا شجیعی شاید اصولی ترین کتاب ها را در شرح احوال رجال سیاست و حکومت ایران نوشت. کتاب چند مجلدی او با عنوان نخبگان سیاسی ایران و کتاب دیگرش با عنوان نمایندگان مجلس در 21 دوره قانونگذاری منابع معتبری است.
کتاب با ارج دیگر را دکتر ابوالفضل قاسمی نوشت با عنوان الیگارشی یا خاندانهای حکومتگر ایران. کتاب دکتر قاسمی به اندازه انتظار به خاندانها نرسید. نگاه سیاسی چپ آقای قاسمی البته روشن تر از کارهای دیگر هم مرام ایشان به نام زاوش بود.
حسین ملکی که نام مستعار زاوش داشت کتابی با عنوان دولت ها و دولتمردان در عصر مشروطیت نوشت که در آن به تبع نگاه آیینی خویش، کارگزاران حکومتی را فراماسون و مزدور استعمار شناخته بود. در نزد او کسی مزدور شرق نمی شد و هر مزدور حتما برای غرب و امپریالیسم مزدوری می کرد.
در آن روزگاران نویسنده ممکن بود در باره صاحب منصبان بنویسد و حتی آنان را به نیش قلم بنوازد.
دیگر سالهاست کسی شرح حال رجال نمینویسد. رجالی اگر یافت شود با معنویات درآمیختهاند و از آسمان فرود آمده. نباید کسی گستاخی کند و زندگینامه برای چنین رجال بنویسد.
دوم آذر ماه سالگرد درگذشت دکتر زهرا شجیعی است. خانم شجیعی خاموش بود و کار پژوهشی می کرد. وقت خود و خواننده خود را برای یافتن ردپاهای مزدبگیران استعمار و نوکران امپریالیسم هدر نداد..
نامش گرامی باد. به همانندان دکتر زهرا شجیعی نیاز داریم که دنیا را راست و روشن ببینند.
https://t.me/dejnapesht4000