زبان و ادبیات ترکان خراسان

یک دانشجوی افغان می‌گفت زمان تحصیلم در سوئیس با یکی از استادان دانشگاهمان رفتیم کافه نزدیک دانشگاه تا قهوه بخوریم. حرف از حکومت و اوضاع بد افغانستان شد و علت‌های عقب‌افتادگی مردم، که استادم حرف جالبی زد و همواره توی ذهنم نقش بست.

استادم گفت: فکر نکن برای کشورها قرعه‌کشی کرده‌اند و مردم سوئیس به خاطر شانس خوب، این حکومت گیرشان آمده و مردم افغانستان بد شانس بودند و به این روز افتادند، بلکه به قول افلاطون هر ملتی لیاقت همان حکومتی را دارد که بر او حاکم است، زیرا مردم به‌طور معمول حکومتی که سزاوارش هستند را خودشان با افکار و اعتقادشان می‌سازند. مردم سرزمین‌های مختلف برای به‌دست آوردن آنچه که می‌خواهند زحمت می‌کشند و انقلاب به ر‌اه می‌اندازند، مردم سوئیس به‌طور حتم حق‌شان داشتن حکومتی اینچنین هست و افغان‌ها هم لیاقت‌شان بیشتر از اینکه دارند، نیست.

دانشجوی افغان می‌گفت: کمی احساس تحقیر کردم، به همین خاطر پرسیدم: افغان‌ها چه کاری باید انجام دهند تا تغییر کنند؟

استاد فنجان قهوه را از کنار دهانش پایین آورد و لبخندی زد و گفت: هر سوئیسی در سال 10 کتاب می‌خواند. تو اگر یک افغانی را دیدی از طرف من به او بگو چنانچه مردم کشورت سالی یک کتاب بخوانند کشورت تغییر خواهد کرد. این راه‌حل به کشورهای مشابه نیز قابل تعمیم است.

قانونی داریم که همیشه صادق است: «ما به محیط‌مان عادت می‌کنیم». اگر با آدم‌های بدبخت نشست و برخاست کنیم، کم‌کم به بدبختی عادت می‌کنیم و اگر با آدم‌های خوشبخت رفت و آمد داشته باشیم، برای به‌دست آوردن خوشبختی تلاش می‌کنیم.

تلاش کردن و خوب زندگی کردن وظیفه هر انسانی است که خداوند خلق و متولد می‌کند. بخشی از مردم جهان این را با همه وجود خود می‌فهمند و برای خوب زندگی کردن تلاش می‌کنند، کتاب می‌خوانند، سفر می‌روند، موسیقی گوش می‌کنند، فیلم می‌بینند، عکس می‌گیرند‌ و هر روز برای خود برنامه‌ریزی می‌کنند تا بهتر زندگی کنند و گروهی هم دل به تقدیر می‌سپارند و گذر عمر را نظاره‌گر هستند و به‌طور معمول به نق زدن دل خوش می‌کنند.

مطالعه کردن و کتاب خواندن یک توصیه ساده نیست، راه‌حل اساسی و بنیادی در تغییرات اجتماعی است، ابزار مهم حاکمیتی جوامعی است که تصمیم گرفته‌اند از مرحله‌ای به مرحله بالاتری دست پیدا کنند. توصیه استاد به دانشجوی افغانی، توصیه‌ای مهم و در عین حال ارزان است، کتاب بخوانید تا سرزمینی که در آن زندگی می‌کنید رشد کند.

تلاش در به ثمر رساندن اهداف بزرگ با دانستن امکانپذیر می‌شود‌ و برای رسیدن به این اهداف هیچ وسیله و ابزاری جز کتاب و رشد سرانه مطالعه در جوامع وجود ندارد؛ از کتاب کاغذی تا مطالعه کتاب الکترونیکی، جهان امروز این امکان را به همه مردم داده است که در همه حال و در هر شرایط مکان و زمان بتوانند روزنامه بخوانند، مجله بخوانند، کتاب بخوانند، مقاله بخوانند و بخوانند و بخوانند... تا خواندن جزئی از فرهنگ فردی و اجتماعی شود.

@Turkkitablar

چه نعمت زیبایی است که دست انسان بتواند دست نیازمندان را بگیرد و بلند کند .
دیگر چنین دستی ، دست نیست بلکه خود نشان رحمت الهی است .
دست اگر وارد کار خیر نشود ، وسیله بدبختی و تیره روزی است .
دست حاج محمود ، دست رحمت شده بود ای پسر .
جای آن دست هم اکنون در بین این تبار خالی است ای پسر .
12
🌺
زیبا هم که باشی ، رفتنت مفروض است و از تو فقط نامی بجا خواهد ماند .
هر اندازه هم که گل زیبا باشد ، سرانجام خواهد پژمرد .
نام حاج محمود هم هر گاه که بیاید به نیکی از او یاد خواهد شد .
هر انسان زیبا مرامی ، نام زیبا از خود بجا خواهد گذاشت .
دنیا همانند حاج محمود ، دیگر پسری را به روی خود ندید .
13
🌺
رسم اجل است که هر خانه زیبایی بیابد ، سری بدانجا میزند .
انسانهای زیبا سیرت را در هر جا ، یکی یکی می یابد و انتخاب میکند .
میرود و در هر جا گل زیبایی را پیدا کند ، زود پرپر میکند .
حاج محمود مرد زیبا سیرتی بود که اجل او را جدا کرد .
در باغ ما گلی بود که انتخاب کننده اش او را چید .
14
🌺
دو دنیا چه زیبا از میان به دو قسمت شده است .
دنیای آخرت و دنیای فانی ، سپیدی که از سیاهی جدا شده است .
میدانم که هر دو هم از یک بافت خلقتی با هم جمع شده اند .
تنها انسان عاقل است که دنیای باقی را به دنیای فانی نمیفروشد .
و همیشه دل میبندد به آن دنیایی که همیشگی و جاودان خواهد ماند .
15
🌺
حاج محمود به انسانهای زیبا سیرت سلام و درود خواهد داد .
سلام خواهد شنید و سلام خواهد داد .
تمامی مناظری که حاج محمود میبیند زیبا خواهد بود .
اگر تو هم انسان باشی ، تو هم آن مناظر زیبا و سلام دادن ها و شنیدن ها را خواهی دید و درک خواهی کرد .
و در بهشت سلام خواهی شنید .
16
🌺
میدانم حاج محمود هم اکنون در بهشت زندگی میکند .
در باغ زندگی میکند یا در درون کاخ سکونت دارد .
برای دوستش گل میچیند و از دست دوستش گل میگیرد .
حاج محمود خوش بحالت که زیبا زندگی میکنی .
و چه زیبا در بین انسانهای زیبا سیرت سکونت داری .
17
🌺
هنگام آرایش میبینی که انسان متشخص لباسی به رنگ زرد میپوشد .
تو هم زرد پوشیدی تا شاید خداوند تو را بپسندد .
همانند انار زرد دوباره آن جوهر سرخ گون خودت را تشان بده ای پهلوان .
آراسته ای تا با زیبایی تمام به نزد خدایت بروی .
حاج محمود !
بنگر که پوشش زرد چه قدر برازنده ات است .
18
🌺
نمیگویم دوباره از جا برخیز و با ما صحبت کن .
نمیگویم تا تو بودی ما هم آشنا و فامیل داشتیم .
نمیگویم که از درون چشمهایم غصه دلم را بخوان .
میگویم تو برادر مادرم بودی و برای ما دوست و رفیق .
از روزیکه رفتی دنیا سراسر برای ما ضیق و تنگ شده است .
19
🌺
مادرم درگذشت و از زمان مرگش در کار من گره افتاده است .
گفتم بدون او میمیرم . یا فردا میمیرم و یا امروز .
مادرم رفت و روزگار تمامی بازماندگانش سیاه شد .
حاج محمود !
اگر مادرم را دیدی به او سلام برسان .
که انسان دلخون ، انسان دلخون را بجوید ، می یابد .
20
🌺
بیش از این اگر باز هم حرفی باشد ، دیگر نمیگویم .
نمیگویم سراسر دنیا بعد از تو برای ما تنگناست .
حاج محمود !
بهار را با خود برده ای و دوباره هوا برفیست .
اکنون حبیب ، دیگر تمام کن و با این سوز ننویس .
سرنوشت برای تو مقدر کرده است با یخ و سرما بسوزی و نابود شوی .
21
🌺

🌻🌻🌻H Dj

ترجمه :

زیبای من !
چه شده است که ما را از چشم انداخته ای ؟
یا که ما را تنها گذاشته و به بیگانگان افزوده ای ؟
تصور میکنم که شاید ما را به غریبه ها وانهاده ای !
حاج محمود !
سرنوشت برای تو کوچیدن را رقم زد و برای ما نه .
برای ما هم خون دل خوردن را مرقوم کرد و برای شما نه .
1
🌺
در بین این تبار مس گونه ، طلا بودی و تک بودی ، میدانم !
و در باغ ما ، گل بی همتای زیبایی بودی ، میدانم !
بخشش تو زبانزد بود و گشاده دست بودی میدانم !
چشمت را بگشا و یک نگاهی به ما بیانداز حاج محمود علی .
لبخندت را به لب بگیر و به ما عرضه کن حاج محمود علی .
2
🌺
چنین نمیدانم که باز چشمهایم به آن چهره نظر کند .
چشمم آب نمیخورد که همانند حضرت موسی علیه السلامی دوباره به کوه سینا بیاید .
و مانند حاج محمود ، مرد انسان صفتی دوباره به دنیا بیاید .
چه میشد که چشمهایم به چشمهایش تلاقی میکرد
و یا گوشهایم را به سخنان شیرین و نغزش میسپردم .
3
🌺
حاجی محمود !
از چه رو آرمیده ای که هنگام خواب نیست ؟
ای چهره گشاده !
برخیز که هنگام افولت نیست .
زمان ترک گفتن تبار دست بر گریبان مانده نیست .
از رخسار خورشید گونت ، این مردم گرم میشدند و خودت میدانی .
میدانم که چشم اشک آلودت را هم اکنون در جهان آخرت پاک میکنی .
4
🌺
پسر عمو
چه کسی هست که بتواند همانند تو خود را بشکند ؟
یا که پروانه شود و خودش را در آتش عشق بسوزاند ؟
و یا در زمستان بسان انسانهای ندار خود را به سرما بزند ؟
کسی را که متواضع است و سرش پایین است ، خداوند اینچنین بلندش میکند (رفعتش میدهد) .
و بسیار سخت خداوند ، انسانی همانند تو را خلق میکند .
5
🌺
انسانی که خون دل میخورد یکروزی جگرش جراحت می یابد .
درد اینچنین انسان خون جگری ، هر انسان نازک دلی را از هم میپاشد .
به سرتان نیاید ، نمیدانم چنین انسان دردمندی شب چگونه می آرامد ؟
از روی درد به سوی من می آمد تا تسکینش دهم .
هیچ پزشکی مانند من در آن هنگام ، از درمانش عاجز نبود .
6
🌺
بسان برگ زردی ، گل ما پژمرد و بر زمین افتاد .
گل را پرپر شده دید و از آنرو بلبل ما دیگر نمیخواند .
باغ ما از دست رفت و سنبل ما پژمرد .
حاج محمود چشمانش را بست و دیگر نخواهد گشود .
و با آن چشمهای زیبایش دیگر ما را نخواهید دید .
7
🌺
صبر او خیلی زیبا بود و هر چه را دید نگفت .
چه کسی او را رنجاند ؟ هیچ کس نگفت و خودش هم نگفت .
چشمش را به روی بدیها بست و هیچگاه بدیها را نگفت .
خاندان مهدیزاده همانند او ، انسان با شخصیتی نخواهد دید .
و میدانم که دیگر انسانی همانند حاج محمود نخواهد آمد .
8
🌺
فروتنی کردی و خودت را کوچک کردی و خدا از روی حکمتش بزرگ نشانت داد .
چه کسی همانند تو رفت و آمدش با حشمت و با شکوه بود ؟
میدانم که با رحمت الهی جایگاه خودت را در بهشت بخوبی خواهی یافت .
به پایین نگاه کردی و در تبار خود سربلند شدی ای گل من .
آب از چشمه راه می افتد تا به استخر وارد شود ای گل من .
9
🌺
چشم مهربانی هستی یا حرف مهربانی هستی یا دست مهربانی هستی .
اگر مهربانی از راه بیاید تو هم همراهش خواهی آمد .
اگر باغ مهربانی وجود داشت میدانم که تو گل آن باغ بودی .
مهربانی با نام حاج محمود خیلی عجین شده است .
مهربانی از دست حاج محمود به ما رسیده است .
10
🌺
حاج محمودی که اهل فامیل را شادمان میکرد ، از دست رفت .
حاج محمودی که خانه آخرت خود را آباد کرده بود ، از دست رفت .
حاج محمودی که خود را از دست شیطان رهانیده بود ، از دست رفت .
هر چه را که خدا بدان فرمان داده بود ، بطور کامل در برابرش سر خم کرد .
در روز جزا به جهت کردارش ، رحمت خدا شامل حالش خواهد شد .
11
🌺

نو اولوبدور گوزه لیم گوزدن آتیبسان بیزی سن
یا کی یالنیز قویوب اغیاره قاتیبسان بیزی سن
سانیرام اوزگه لره بلکه ساتیبسان بیزی سن
حاجی محمود یازی یازدی سنه گئتمک بیزه یوخ
بیزه ده یازدی اورک قانینی ایچمک سیزه یوخ
1
🌺
قیزیلیدون بو پاخیر ائلده بیریدون بیلیرم
بیزیم ائلچینده گوزل تکجه گولیدون بیلیرم
باغیشون دیلده گزه ن ال آچیقیدون بیلیرم
گوزونو آچ یئنه بیر باخ بیزه حاج محمود علی
قیمیشیق آل دوداغا تاخ بیزه حاج محمود علی
2
🌺
بئله بیلمم کی دوشه گوزلر او سیمایه یئنه
گوزوم آخمیر گله موسی کیمی سینایه یئنه
حاجی محمود تکین اینسان کیشی دونیایه یئنه
نو اولاردی ساتاشایدی گوزوم او گوزلرینه
یا قولاقلاری وئرم دادلی شیرین سوزلرینه
3
🌺
حاجی محمود نه یاتیبسان کی یاتان واقتی دگیل
گونش اوزلو دور آیاقا کی باتان واقتی دگیل
قولی بوینوندا ائلی گوزدن آتان واقتی دگیل
گون اوزوندن کوزرردی بو جماعت بیلیسن
بیلیرم یاشلی گوزی ایندی ده اوردا سیلیسن
4
🌺
کیم اولار سن تک عمواوغلی اوزونو سیندرا بیر
یا کی پروانه اولوب عشق اودونا یاندیرا بیر
قیش اولا یوخسول آداملار تک اوزون دوندرا بیر
آشاقی باش اولانی بئیله اوجالدار آلله
چوخ چتین سن کیمی اینسانی یارالدار آلله
5
🌺
قان اودان اینسانی بیر گون جیگری کوزمه تاپار
بئله بیر باغری یارا هرنه داریلقانی قاتار
گلمه سین باشوزا بیلمم نئجه آخشامی یاتار
آغری دان یوز گوتورردی منه تا تسکین آلا
هئچ حکیم اولمادی من تک او زامان مسکین اولا
6
🌺
ساری یاپراق کیمی سولدی یئره دوشدی گولوموز
گولو سولموش گوروب اوندان اوخومور بولبولوموز
ائلچینیمیز گئدیب الدن ییپرانیپ سونبولوموز
حاجی محمود گوزونو یومدی داخی آچمیاجاق
او گوزل گوزلریلن بیزلره بیر باخمیاجاق
7
🌺
دوزومو چوخ گوزلیدی نه گوروبدور دئمه دی
کیم اونو اینجیدیب هئچ کس دئمدی او دئمه دی
گوزونو پیسلیکه یومدی پیسی هئچ واقت دئمه دی
بو آغیرتاختالی تک مهدی ائلی گورمیه جاق
حاجی محمود تکین اینسان بیلیرم گلمیه جاق
8
🌺
آلچاق اولدون اوجا گورستدی تاری حکمتیلن
کیم سنون تک واریدی گئت گلیشی حشمتیلن
بیلیرم دوز تاپاجاقسان یئرووی رحمتیلن
آیاقا باخدون اوجالدی باشون ائل ایچره گولوم
سو بولاقدان گئده جک دیر گیره گول ایچره گولوم
9
🌺
مهربانلیق گوزوسن یا سوزوسن یا الیسن
مهربانلیق گله یولدان سن اونولان گلیسن
مهربانلیق باغی اولسا بیلیرم سن گولوسن
مهربانلیق حاجی محمود آدینا چوخ قاتیشیب
مهربانلیق بیزه حاج محمود الیلن یئتیشیب
10
🌺
گئدیب الدن قوهومی شاد الیین حاج محمود
کاخ عقباسینی آباد الیین حاج محمود
اوزون ابلیسی دن آزاد الیین حاج محمود
هرنه حق امر الدی باش اونا اگدی کامیل
سونلوقوندا اونا رحمت اولاجاقدیر شامیل
11
🌺
ال اگر ال توتا بیلسه نه گوزل نعمت دیر
داخی بو ال دگیل اوندا اوزی بیر رحمت دیر
ال اگر باتمیا خیره سبب نقمت دیر
حاجی محمود الی رحمت الی اولموشدی اوغول
او الین ایندی بو ائل ایچره یئری بوشدی اوغول
12
🌺
گوزل اولساندا گئدیش وار سنه بیر آد قالاجاق
نه قدر گول گوزل اولسا او گول آخیر سولاجاق
حاجی محمود آدی گلدیکجه گوزل یاد اولاجاق
قویاجاقدور گوزل آد هر گوزل اینسان اوزونه
حاجی محمود تک اوغول گورمدی دونیا گوزونه
13
🌺
اجلین قایداسیدیر هر گوزل ائو تاپسا گئدر
گوزل اینسانلاری بیر بیر تاپیب هر یاندا سئچر
گئدر هر یئرده گوزل گول تاپا تئز پرپر ائدر
حاجی محمود گوزلیدی کی اجل سئچدی اونی
بیزیم ائلچینده گولیدی کی سئچن بیچدی اونی
14
🌺
ایکی دونیا نه گوزل پارچالانیبدیر آرادان
سون یاشام یالان یاشام آغ آیریشیبدیر قارادان
بیلیرم هر ایکی سیده قوشولوب بیر پارادان
تکجه باشلی کیشی ساتماز سونی هئچ واقت یالانا
اورکین باغلار همیشه او قوشولقان قالانا
15
🌺
گوزل اینسالارا آلقیش وئره جک حاج محمود
ائشیدیب آلقیشی آلقیش دئیه جک حاج محمود
باخاجاقلار هامی گویچک گوره جک حاج محمود
اگر اینسان اولاسان سنده گوررسن آبالام
آلقیشی اوچما ایچیندن ائشیدرسن آبالام
16
🌺
حاجی محمود بیلیرم اوچمادا ایندی یاشاییر
یاشاییر ائلچین ایچینده یا سارای ایچره قالیر
گول دریر یولداشینا یولداش الیندن گول آلیر
حاجی محمود کفین اولسون یاشاییرسان نه گوزل
گوزل اینسانلار آراسیندا قالیرسان نه گوزل
17
🌺
بزه مک واقتی گورورسن گئیینیر ساری ایگیت
ساری گئیدون بگنه بلکه سنی تاری ایگیت
ساری نار تک یئنه گوستر او قیزیل ناری ایگیت
بزه نیبسن گئده سن حق یانینا گویچکجه
حاجی محمود یاراشیر ساری سنه گور کی نئجه
18
🌺
دئمیرم دور یئنه یئردن بیزیلن بیرده دانیش
دئمیرم سن وار اولونجا واریدی بیزده تانیش
دئمیرم گوزلر ایچیندن اورکین دردین آنیش
دئییرم سن آناما قارداشیدون بیزلره یار
گئدیشون گوندن اولوبدور بیزه دونیا بویی دار
19
🌺

🌺
ایکی دونیا نه گوزل پارچالانیبدیر آرادان
سون یاشام یالان یاشام آغ آیریشیبدیر قارادان
بیلیرم هر ایکی سیده قوشولوب بیر پارادان
تکجه باشلی کیشی ساتماز سونی هئچ واقت یالانا
اورکین باغلار همیشه او قوشولقان قالانا
🌺

سلام . تحقیقات نشان می دهد یکی از اعمال کریسمس تزئین درخت کاج کریسمس است! اما چرا این درخت کاج است؟! درخت کاج قبل از گرفتن این نام به "آک چام" معروف بوده است » که "چام" در زبان ترکی یعنی کاج. در آسیای میانه، زادگاه ترکان یکی از درختانی که به صورت عمده وجود دارد کاج است و درختی مشابه کاچ در خراسان بنام "آرچه" (اُرس) داریم.
جالب اینکه در ترکیه مردمان مسلمان که اعتقادی به کریسمس هم ندارند کاج هایی را تزیین می کنند و در خانه می گذرانند. اما اینها هیچ ربطی به کریسمس ندارد . (منبع : فرهنگ و ادبیات عامه ترکان خراسان)